پرورش ماهیان خلیج فارس در ایران

 

آبزی پروری در ایران بر خلاف بیشتر کشورهای آسیایی به عنوان یک فعالیت و حرفه سنتی محسوب نمی گردد. اولین فعالیت در زمینه آبزی پروری در سال 1927 آغازگردید واولین مزرعه پرورش ماهیان گرم آبی در سال 1961 به بهره برداری رسید.
نظر به ویژگیهای آب و هوایی، کشاورزی و مسائل فرهنگی اجتماعی ایران به جز در نواحی ساحلی در سایر نقاط استفاده از ماهی و سایر آبزیان در عادات غذایی مردم وجود نداشته است. ولی با توجه به افزایش جمعیت به نسبت2/3 درصد و محدودیت در منابع پروتئینی دامی می توان ماهی را به عنوان منبع ارزشمندی از پروتین محسوب کرد.
خلیج فارس :
خلیج فارس یکی از گرمترین مناطق آسیا و دارای مساحتی معادل 850/233 کیلومتر مربع به طول 940 کیلومتر و عرض متوسط 288 کیلومتر به عمق متوسط 38 متر و حداکثر 288 متر می باشد. که از اروند رود تا دریای عمان امتداد پیدا می کند.
دمای آب آن بین40ـ3/12 درجه سانتیگراد و شوری آن ppt 50ـ37 می باشد. دمای متوسط آب دریای عمان به دلیل عمق بیشتر و ارتباط با اقیانوس پایینتر از خلیج فارس و حدوداً بین 23ـ8/19 درجه سانتیگراد است.
در ایران پرورش ماهی در آبهای خلیج فارس در مراحل اولیه خود بسر می‌برد. بنا به نظر پرفسور آجیوس از انجمن بین المللی ماهیان دریایی، در میان کشوهای خاور دور و نزدیک ایران با توجه به نوار ساحلی منحصر به فرد خود دارای موقعیتی ممتاز در زمینه پرورش ماهیان دریایی می باشد.
منافع ملی :
برنامه ریزیها و تحقیقات مقدماتی جهت پرورش ماهیان استخوانی در خلال سالهای 98ـ97 در مرکز تحقیقات خوزستان وسازمان آموزش و تحقیقات شیلات ایران آغاز گردید.
در حال حاضر نقش پرورش ماهی به عنوان یک بخش مهم جهت افزایش و تثبیت تولید ماهی مشخص گردیده است . در ایران با توجه به عدم تمایل مردم به مصرف ماهی و عدم استفاده از آن در برنامه غذایی خود و همچنین سرانه پایین مصرف ماهی  و فاصله آن با سرانه مصرف جهانی نقش پرورش ماهی به عنوان عامل مهمی در جهت افزایش تولید و ارتقاء مصرف آن مشخص گردیده است.
بدین منظور مطالعه بر روی قفس و پن جهت پرورش ماهی آزاد دریای خزر، ماهی قزل آلا رنگین کمان، ماهیان خاوریاری ، کپور ماهیان و 14 گونه از ماهیان دریایی مطرح شده است.
با بهبود مدیریت ، ارتقاء تکنولوژی تغذیه و آگاهی بیشتر نسبت به انتخاب مکان پرورش با توجه به تاثیرات متقابل آن با محیط آبی، می توان انتظار داشت که این امر نقش بسزایی در آبزی پروری و رونق اجتماعی و اقتصادی مناطق ساحلی ایران داشته باشد.
برنامه های آبزی پروری دولت ایران عبارتند از :
انتقال تکنولوژی آبزی پروری به ایران ، آماده سازی و اقدامات اولیه جهت تکثیر ماهیان آب شور دست یافتن به منظور رسیدن بازارهای جهانی و افزایش سرانه مصرف ماهی .
پتانسیل :
ایران درصورت بکارگیری تکنولوژی پیشرفته دارای پتانسیل بالایی جهت گسترش ذخایر ماهیان آب شور می باشد.
با ارزیابیهای انجام شده توسط دولت پیش بینی می شود از طریق پرورش ماهیان دریایی در قفس تولیدی معادل 8000 تن برای سواحل دریای خزر وحدود 25000 تن در سواحل خلیج فارس و دریای عمان حاصل گردد.
نمونه های معرفی شده جهت پرورش در قفس گونه های :
حلوا سفید (Pampus argenteus) خامه ماهی (Chanos chanos) ، سوکلا (Rachycentron canadum) باس دریایی آسیایی (Latea calcarifer) صافی ماهی (Siganus canalicalatus) و شانک ماهیان (Sparidenten hasta) صبیتی (Pcanthopayrus latus) می باشد.
جدول یک، با مقایسه میزان رشد گونه های مورد نظر برای پرورش در ایران پتانسیلهای این گونه ها را جهت پرورش مشخص می سازد.
گونه های انتخاب شده :
نظر به گسترش جهانی آبزی پروری و روند رو به رشد تقاضا برای محصولات دریایی مسلماً در ایران جهت تولید اقتصادی این محصولات در ابتدای امر از گونه هایی نظیر شانک و سوکلا ماهیان که دارای ویژگیهای مناسب پرورش هستند، استفاه خواهد شد.
هامور ، سوکلا ، سرخو و صافی ماهیان دارای اختصاصات خوب جهت پرورش نظیر حرکت دسته ای (Schooling) و قدرت تطبیق در شرایط قفس را می باشند.
سوکلا ماهیان در طبیعت از بنتوزها تغذیه می کنند ولی در شرایط پرورشی به راحتی به غذای دستی و پلت عادت پیدا می کنند. بر خلاف صبیتی ، هامور و شانک ماهیان به خوبی شرایط حمل و نقل و تراکم را تحمل می کنند.
صبیتی و شانک ماهیان مولدی که از وزن یک گرم تا بلوغ را در قفس پرورش پیدا می کنند، دارای استرس کمتر، تخمهایی با کیفیت بالاتر و تعداد لارو بیشتری نسبت به مولدین دریایی ( غیر پرورشی) می باشند پرورش سوکلا ماهیان با توجه به رشد زیاد آن دارای ارزش اقتصادی بالایی است ( درشرایط مناسب از نظر دما و غذا دهی از 32 گرم طی 4/11 ماه به 8 کیلوگرم رسیده است).
پرورش توام میگو و خامه ماهی با توجه به ضریب تبدیل غذایی (FCR) پایین نتایج خوبی را نشان داده است.
شانک ماهی اروپایی نیز دارای پتانسیل بالایی جهت پرورش در ماههای سرد سال می باشد. به عنوان مثال در امارات و عمان وزن این ماهی در قفسهای پرورشی دور ازساحل به 550-450 گرم می رسد.
در میان کشورهای مجاور ، کویت دارای سابقه تحقیقاتی و عملی در زمینه پرورش هامور ماهیان ، صافی ، شانک ماهیان باله زرد و آبی و نیز آداپته کردن گونه هایی نظیر باس دریایی اروپا جهت تکثیر و پرورش می باشد.
تحقیقات و اطلاعات مورد نیاز :
شناسایی بهتر نواحی پراکنش لارو ماهیانی نظیر سوکلا و حلوا سفید و نیز عوامل تاثیر گذار در انتخاب مکان زندگی ،تخم ریزی و رشد آنها در طبیعت و از طرفی اقتصادی  کردن  پرورش این گونه ها امری ضروری بنظر می رسد.
تحقیق بر روی تکثیر سوکلا ماهیان به عنوان گونه مطرح پرورشی می تواند مشکلات و موانع احتمالی توسعه صنعت پرورش گونه های آب شور را آشکار سازد.
ماهی سیم (Abramis brama) گونه مناسبی جهت پرورش به صورت توام می‌باشد. همچنین پرورش توام این ماهی در قفس نیز امکان پذیر است ولی با توجه به حساسیت این ماهی نسبت به کاهش اکسیژن پیدا کردن گونه های مناسبتر یا آداپته کردن و اصلاح نژاد این گونه ها جهت عادت پذیری بر محیط پرورش ضروری بنظر می رسد.
در حال حاضر در دنیا اطلاعات کمی در مورد تغییرات مرفولوژیکی مراحل مختلف زندگی تن ماهیان و سرخوماهیان در طبیعت موجود می باشد. بدین جهت به منظور کاهش هزینه های تولید و افزایش کیفیت لارو این ماهیان تحقیقات بیشتری برای کشف روشهای جدید در زمینه تکثیر و پرورش اقتصادی این دوگونه و گونه حلوا سفید لازم می باشد. با توجه به فراوانی منابع داخلی آب شور و موقعیت ممتاز ایران می توان به منظور پرورش صافی ماهی و سایر گونه های لب شور بررسیهای بیشتری انجام داد. از دیگر مواردی که می تواند کمک شایانی به صنعت پرورش ماهیان دریایی نماید، تغذیه می باشد که در این خصوص بدست آوردن جیره غذایی مناسب و دارای پروتئین بالای گیاهی برای گونه های گیاهخوار نظیر صافی ماهیان و نیز جیره غذایی مغذی و کامل جهت تغذیه شانک ( با توجه به رشد پایین آن در طول دوره پرورش 200-5 گرم) مورد نیاز است.  

گونه ها	وزن رها سازی	تراکم رهاسازی	دوره پرورش	وزن نهایی
هامور ماهیان	50 گرم	۳0-۴0/ متر مکعب	8-7 ماه	۷00-۵00 گرم
صبیتی	۱/۵گرم	25/ متر مکعب	12 ماه	۷00-۵00 گرم
شانک	۱/۵گرم	25/ متر مکعب	12 ماه	۷۰0-۳۵0 گرم
صافی ماهی	۳/۵گرم	25/ متر مکعب	11 ماه	3۵0-3۰0 گرم
باس دریایی آسیایی	100 گرم	40/ متر مکعب	7-6 ماه	۶۰0-۵۵0 گرم
سوکلا	30 گرم	7-6/ متر مکعب	12-11 ماه	۷-۶ کیلو گرم

نمونه هایی از پتانسیل رشد گونه های انتخاب شده جهت پرورش در ایران 

ضروریات :
گسترش پرورش ماهیان آب شور در ایران بسته به نیاز بازار به محصولات دریایی می باشد. قیمت محصولات را عوامل زیادی از جمله عادات غذایی ( ذائقه) مصرف کنندگان ، کیفیت، رقابت و نوع آن تعیین می کنند با توجه به اینکه در ایران تغییرات قیمت محصولات دریایی برای مصرف کنندگان حائظ اهمیت می باشد، افزایش قیمت این محصولات کاهش تمایل مردم به خرید محصولات فوق مخصوصاً ماهیان پرورشی گونه های دریایی که مصرف کنندگان شناخت کمتری نسبت به آنها دارند، می شود.
تا کنون دولت جهت ترغیب فرهنگ آبزی پروری و آبزی مصرفی اقدام به برپایی نمایشگاههای عرضه ماهی دوره های آموزش  طبخ ماهی و  برنامه های مستند تلوزیونی در رادیویی نموده است. هر چند که شاید در ابتدا با توجه به عدم وجود سایتهای مناسب جهت پرورش ماهیان آب شور گسترش این امر شاید دچار محدودیتهایی شود.
چشم انداز :
در سالهای اخیر افزایش تقاضا برای ماهیانی نظیر صبیتی، هامور ماهیان و نیز سود بالای پرورش این ماهیان نظر سرمایه گذاران ایران را به این صنعت جلب کرده است. و سرمایه گذاریهای جدید برای پرورش ماهیان فوق در سواحل بوشهر و قشم رو به افزایش می باشد.
اگر چه آزمایشاتی مبنی بر تولید گونه های جدید ماهیان آب شور در حال انجام است ولی تاکنون عملا در اروپا گونه ای جایگزین برای ماهیانی نظیر باس دریایی و شانک که امروزه در حال افت ارزش می باشد پیدا نشده است.
میزان موفقیت در پرورش گونه های جدید ماهیان آب شور با تولید انبوه این گونه ها و بدست آوردن قیمت تمام شده واقعی آنها بدست خواهد آمد.
شیلات نیز جهت گسترش ذخایر گونه های وحشی ( غیر پرورشی) در نظر دارد از طریق تکثیر مصنوعی و رهاسازی آنها در دریا اقداماتی صورت دهد.

آموزش پرورش ماهی

 

مقدمه
رشد ماهیان و عواملی که روند رشد تحت تأثیر آنهاست برای پرورش دهنده ماهی ، در درجه اول اهمیت قرار دارند. زیرا حداکثر رشد ماهی در حداقل مدت زمان با حداقل مقدار غذا ، هدف اصلی اوست. ماهی جانوری خونسرد است و جهت حفظ درجه حرارت بدن خود ، مجبور به صرف انرژی نیست. بدین لحاظ ، یک ماهی نسبت به یک جانور خونگرم ، از لحاظ تبدیل مواد غذایی به پروتئین بدن ، از کارآیی و استعداد بیشتری برخوردار است.
تغذیه ماهیان انرژی مورد نیاز ماهی از غذا تأمین می‌شود، بهر حال این انرژی در اصل از خورشید تولید می‌شود. انرژی خورشید بوسیله گیاهانی که برای ساختن کربوهیدراتها ، انرژی مصرف می‌نمایند، به غذا تبدیل می‌گردد. جانوران این گیاهان را خورده و انرژی ذخیره شده را جهت انجام فعالیتهای خود مورد استفاده قرار می‌دهند.بنابراین گیاهان به عنوان تولید کنندگان اولیه مواد غذایی شناخته شده‌اند، که این مواد به صور دیگر تبدیل می‌گردد و سپس در اختیار ماهیان قرار می‌گیرد.
ترکیبات آلی مورد نیاز ماهیها
پروتئینها
پروتئینها ترکیبات آلی پیچیده‌ای هستند که از واحدهای اسید آمینه ساخته شده‌اند و از طریق اسیدهای دیواره روده به داخل خون جذب و یا جهت تولید انرژی می‌سوزند. منابع گیاهی و غالبا حیوانی در تأمین پروتئین مصرفی ، در جیره غذایی مصرفی ، تغذیه مصنوعی پرورش دهندگان گنجانده می‌شود.
چربیها
این مواد از واحدهای اصلی به نام اسیدهای چرب تشکیل می‌شوند . اطلاعات در مورد جزئیات نیاز ماهی به چربی در دست نیست، لذا در غذاهای ویژه مصنوعی اهمیتشان در درجه دوم قرار دارد.
کربوهیدراتها
این مواد شامل گروه وسیعی از مواد شامل قندها ، نشاسته‌ و سلولز هستند. این مواد غالبا در تغذیه مصنوعی ماهیانی بکار می‌روند که از طریق آنزیم آمیلاز ، قادر به بهره‌وری از محصولات گیاهی هستند.
ویتامینها
•تیامین که در غلات و حبوبات و سبزیجات و خمیر ترش (Yeast) و بافت حیوانی یافت می‌شود و کمبود آن باعث کمی رشد و تشنجها است.
•پیریدوکسین ، که در خمیر ترش ، غلات وحبوبات موجود است و کمبود آن کم خونی ماهی را به دنبال دارد.
•اسید اسکوربیک که در سبزیجات و بافت حیوانی موجود و کمبود آن باعث خونریزی بافتها می‌شود.
•ویتامین A در روغن ماهی موجود و از طریق گنجاندن پودر ماهی در جیره غذایی تأمین می‌شود.
•ویتامین D از طریـق تأثیر نور ماوراء بنفـش در پوست ماهی ساخته می‌شود و کمبود آن اختلال در فرآیند استخوان سازی را باعث می‌شود.
•ویتامین E و ویتامین K در بافت گیاهی و سبزیجات موجود و کمبود آنان باعث کم خونی و اختلال در انعقاد خون می‌گردد.
استحصال تخم و بچه ماهی
در صنعت تکثیر و پرورش آبزیان ، واژه تخم یا بچه ماهی به مراحل جوانی حیوان مورد استفاده جهت ماهی‌دار نمودن استخرهای پرورش ماهی اطلاق می‌گردد. تهیه و تأمین بچه ماهی در زمینه پرورش ماهیان تحت تأثیر وجود اختلافی مهم بین رفتار تخم ریزی گونه‌های مختلف ماهیان قرار دارد. به عبارت دیگر برخی از انواع ماهیان آب شیرین از روی میل در استخرهای پرورش ماهی تخم‌ریزی می‌کنند و تأمین تخم به راحتی صورت می‌گیرد و برخی در کارگاه تخم‌ریزی می‌کنند.
بهترین نوع ماهی شناخته شده که به سهولت در استخر تخم‌ریزی می‌نمایند ، ماهی تیلاپیا است. نوع دیگری از سیستم تکثیر ماهیانی که در آب شیرین استخرها به حد بلوغ و تخم‌ریزی و بهره‌برداری می‌رسد ماهی قزل‌آلا است. البته وجه تمایز آن با ماهیان دیگر آب شیرین ، در استفاده از استخرهای بتونی بوده که ویژه اینگونه ماهیان است. در صورت عدم استفاده از این گونه استخرها لازم است در شرایط حوضچه تخم‌ریزی ماهیان قزل‌آلای مولد از استخر برداشته و با استفاده از دست ، از طریق وارد آوردن فشار بر روی بدن ماهی تخم کشی صورت و سپس تخمهای بارور شده را به خارج از حوضچه (استخرهای غیر بتونی) هدایت کرد.
آب
منـشاء آب شـیرین جـهت پرورش ماهیان ، بارندگی است که با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی محل تغییر می‌کند. چشمه‌ها و چاهها در اثر نفوذ آب باران در زمین بوجود آمده‌اند که جهت پرورش و تکثیر ماهیان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. گاهی نیز از هرز آبهای جمع شده در زمینهای شیب‌دار با منشاء باران در تکثیر و پرورش استفاده می‌گردد. مردابها ، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها منابع ذخیره هرز آبها هستند. برای یک استخر پرورش ماهی ، نیازمند یک مقدار آب اولیه جهت آبگیری متناسب با حجم مورد نیاز استخر هستیم. مقدار آب مورد نیاز برای پرورش ماهی در آبهای شیرین از مجموع عوامل زیر تعیین می‌گردد:
•حجم استخر در شروع دوره پرورش ماهی
•تلفات نفوذی در طول دوره پرورش ماهی
•تلفات تبخیری در طول دوره پرورش ماهی
در صورتی که کل آب شیرین مورد استفاده جهت پر کردن استخر در مواقعی از سال برای تأمین آب استخر کافی نباشد، ساختن یک مخزن ذخیره آب ، پرورش دهندگان را قادر خواهد ساخت تا در مواقع پر آبی ، آب را جهت زمان خشکسالی و کم آبی ذخیره و استفاده نمایند. اگر استخر به شکل مربع مستطیل باشد با در هم ضرب کردن دو ضلع و ارتفاع کل آب مورد نیاز برآورد می‌شود. ارتـفاع × عــرض × طــول کــه تـعــیین ارتــفاع از طــریــق تـخـمین میانگین عمق آب صورت می‌گیرد که به صورت ارتفاعات مختلف سطح استخر قابل استحصال است .
کارگاههای پرورش ماهی
مدیریت اینگونه استخرها مستلزم تأمین آب کافی و هنر ایجاد شرایط مطلوب محیطی لازم برای حداکثر رشد و حداقل میزان مرگ و میر جمعیت ماهیان موجود در استخر است. ورود آب به استخر از طریق یک ورودی تحت کنترل انجام می‌گیرد که هدف از آن تأمین جریان مرتب و قابل تنظیم آب ممانعت از فرار ماهیان و جلوگیری از ورود گونه‌های نامطلوب به داخل استخر می‌باشد. ایـن آب از طـریق یـک خروجی قابل کنترل به نام مانک (Monk) از استخر خارج می‌گردد و به تولید کننده امکان می‌دهد که هر گونه لایه آب موجود در کف استخر را که احتمالا کیفیت آن پایین آمده و بایستی با آب تازه تعویض گردد را تخلیه سازد.
دستورالعملهای عمومی در رویه پرورش ماهیان آبهای شیرین
در این خصوص پرورش دهندگان ماهی می‌توانند از محیطهای آبی و تسهیلاتی استفاده کنند که برای پرورش ماهی کپور و دیگر گونه‌های ماهی آبهای شیرین مناسب‌ترند ، تا برای ماهیان قزل‌آلا و فنون این کار در حال حاضر کاملا مرسوم و رایج است. ایجاد استخرهای ماهی در اصل رویه‌ای از آب‌زدایی و کنترل منظم مناطق باتلاقی با استفاده از سدهای ساده که به تدریج استخرهایی مناسب تولید ماهی در کنار آن ایجاد شد، ریشه گرفته است. از لحاظ فنی کلیه گونه‌های ماهی آب شیرین را می‌توان پرورش داد و این بسته به انتخاب بازار است. در ذیل برخی از مسایلی که در رویه‌های پرورش و تکثیر ماهیان آب شیرین باید بدانها توجه داشت مد نظر قرار می‌گیرد.
ضد عفونی استخر
استخرها که در اندازه‌های متفاوتی هستند (از 100 متر مربع برای تخم‌ریزی گرفته تا بیش از 10 هکتار برای پرورش ماهیان استخرهای نمونه یا در زمین حفر می‌شوند و یا بوسیله پشته‌های خاکی ساخته می‌شوند که در هر حال باید قابل زهکشی باشند و این کار معمولا بوسیله سیستم (مانک) صورت می‌گیرد. بهترین و ارزان‌ترین روش ضد عفونی استخرها خنگ گذاشتن و به آیش درآوردن آن است.
تخم‌ریزی
بطور معمول ماهیان آب شیرین در دمای حدود 22 درجه سانتیگراد تخم‌ریزی می‌کند و استخرهای تخم‌ریزی در آغاز ماه مه ، هنگامی که حرارت آب به سرعت زیاد می‌شود، آماده می‌گردند. در استخرها بذر علف افشانده می‌شود یا گیاهان دیگر امکان رویش می‌یابند، بطوری که رستنیهای مناسب موجود باشد، تا تخمها به آنها بچسبند. استخرها در اکثر اوقات سال ، خـالی هستند امـا درست قـبل از تخم‌ریزی از آب پر می‌شوند و فرصت گرم شدن می‌یابند. آنها تنها وقتی مورد استفاده قرار می‌گیرند که درجه حرارت آبشان بالای 18 درجه سانتیگراد باقی بماند. ماهیهای تولید مثل کننده آب شیرین در دسته‌هایی شامل 2 نر و یک ماده انتخاب می‌شوند. نرها به سادگی شناسایی می‌شوند.
به این ترتیب که وقتی که حفره شکمی آنها به آرامی فشار داده شود، اسپرم از منفذ آن خارج می‌شود. ماده‌ها در این زمان به واسطه حفره شکمی متورم و منفذهای برجسته قابل تشخیص‌اند. ماهی کپور معمولا در 4 سالگی بالغ می‌شود ، گرچه نرهای آن می‌توانند زودتر بالغ شوند. دسته‌های ماهیان بلافاصله بعد از آب‌گیری استخر ، وارد آن می‌شوند و تخم‌ریزی بعد از حدود 36 ساعت صورت می‌گیرد. ماده‌ها روی گیاهان مرکز استخر تخم می‌ریزند و هر ماهی حدود 000ر100 تخم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن تولید می‌کند. ماهیهای تولید مثل کننده را پس از تخم‌ریزی بلافاصله از استخر بیرون می‌آورند تا تخمها را نخورند.
مراحل لاروی
معمولا تخم ماهیان آب شیرین از جمله کپور پس از گذشت 100 درجه روز (یعنی 4 روز در دمای 25 درجه سانتیگراد) سرباز می‌کند. لاروها به طول 5 میلیمتر هستند و تنها یک کیسه غذایی کوچک با خود همراه دارند. هنگام آماده سازی استخر تخم‌ریزی یا نزدیک به این زمان ، استخرهای نوزاد پروری بزرگتر از استخرهای تخم‌ریزی هستند و باید حدود 1.2 متر عمق داشته باشند. این استخرها اختصاصا برای تولید لارو بکار می‌روند و باید تنها حاوی مواد غذایی در چنان اندازه و کیفیتی باشند کـه مـناسب تـغذیه لاروهـا بـاشند.
کنترل بیماری
کنترل بیماری تا حد زیاد مسئله‌ای است مربوط به بهداشت استخر. استخرها حتی‌الامکان باید در طول زمستان ، خشک نگه داشته شوند و با آهک زنده ، فرمالین یا سود سوزآور ضد عفونی گردند. ماهیان تولید مثل کننده همیشه باید از بچه ماهیها و ماهیان در حال رشد بزرگ‌تر و جدا نگاه داشته شوند. ماهیان باید به خاطر انگل‌ها یا سایر علائم بیماری بطور مکرر در فصل رشد و ترجیحا حداقل ماهی یک بار بطور کامل معاینه شوند و اگر بیماری آنان محرز گردید، سریع و بطور موثر درمان شوند. دقت در انتخاب ماهیان تولید مثل کننده اهمیت فراوانی دارد تا در درجه اول موجب انتقال بیماری به مزرعه نشوند.
کنترل شکارچیان
کنترل شکارچیان (عمدتا پرندگان و حشرات آبزی) ، بیشتر با پیشگیری از ورود آنان تا نابود ساختن آنها باید فراهم گردد. گرین هاوسها واقعا در مقابل شکارچی مقاوم هستند. مسئله عمده دیگر بویژه در اواخر فصل که گرمای آب بیشتر و محصول ماهی موجود در آب بالاست. آلودگی استخر بوسیله خود ماهیان می‌باشد. در این حالت اکسیژن مورد نیاز ضایعات دفع شده از ماهی ، و همچنین مصرف اکسیژن توسط ماهیان در حال رشد ، سبب کاهش میزان اکسیژن محیط می‌گردد. برای مقابله با این موضوع می‌توان آب را در طول شب که میزان اکسیژن در پایین‌ترین حد خود است، هوا داد یا آب آن را بطور دائم عوض کرد، گرچه مورد اخیر با اتلاف حرارت آب همراه است.

پالایش نفت خام

 

تاریخچه پالایشگاه نفت در جهان
بیش از5000 سال است که نفت خام شناخته شده است. سومریها، آشوریها و بابلیها و (ایرانیها) از اقوامی بودند که از نفتی که روی سطح زمین جمع می شد استفاده می کردند. در حدود2000 سال پیش ایرانیان و اعراب روشهای تقطیر نفت و تبدیل آن به مواد سوختی را می دانستند و از آنها برای ایجاد روشنایی استفاده می کردند و در قرن دوازدهم با لشکرکشی های اعراب به اسپانیا روش های تقطیر نفت و تبدیل آن به مواد سوختی به اروپای غربی منتقل شد.
در سال1860 میلادی ویلیام بارْنْسدال و ویلیام اَبوت، نخستین برج تقطیر را در تیتوس ویل در ایالت پنسیلوانیای امریکا ساختند. در سال1861 میلادی یک سرکارگر، در پالایشگاهی برج تقطیر را به شدت گرم و کار برج را به جای یک ساعت پس از چهار ساعت متوقف کرد. پس از این کار فراورده های برج تقطیر با فراورده های قبل از آن تفاوت بسیار داشت.
در سال های1860 تا1885 میلادی نفت سفید محصول عمده پالایشگاهها بود و از این ماده در بخاریها و چراغ های روشنایی استفاده می شد. طی این سالها، چراغ های نفتی به سرعت جای چراغ های پیه سوز و روغنی را گرفت و نفت سفید جایگزین زغال سنگ شد.
در آغاز قرن بیستم با اختراع موتورهای درونسوز و کاربرد روز افزون آنها، بنزین به تدریج مهم ترین محصول پالایشگاهها شد.
با پیشرفت دانش و فناوری در قرن بیستم، پالایشگاهها گسترش یافت و کیفیت فراورده های آن بهتر و انواع فراورده های آن بیشتر شد. گسترش پالایشگاهها را از نظر تعداد فراوده می توان در سه دوره خلاصه کرد.
دوره نخست: این دوره از جنگ جهانی اول(1918-1914میلادی) آغاز می شود. در این دوره موتورهای درونسوز که در قرن نوزدهم اختراع شده بود در ایالات متحد امریکا و اروپا به تعداد زیاد ساخته شد و به ویژه در انواع اتومبیل مورد استفاده قرار گرفت. با افزایش این موتورها میزان مصرف فراورده های نفتی افزایش یافت و پالایشگاهها برای تهیه فراورده های مورد نیاز، گسترش یافتند و مهندسان شیمی در صنعت نوپای نفت به کار گرفته شدند. در این دوره روش تقطیر در خلاء در پالایشگاهها به کار گرفته شد.
دوره دوم: این دوره از جنگ جهانی دوم(1945-1939 میلادی) آغاز می شود. در این دوره میزان تقاضا برای انواع فراورده های نفتی افزایش بیشتری یافت. با تغییر طراحی موتورهای درونسوز، نوع بنزین مورد نیاز نیز تغییر کرد و در پالایشگاهها برای تهیه این نوع سوخت از روش های جدیدتر استفاده شد. برای مثال نیاز به بهره گیری از بنزین های ضد تَقْ تَقْ (با نام علمی ناک) در موتورهای درونسوز، سبب توسعه روش های کراکینگ و هیدروژن دار کردن (هیدروژناسیون) در پالایشگاهها شد. در این دوره تترا اتیل سرب به عنوان ماده ضد تق تق به بنزین افزوده شد. با پیشرفت صنعت هواپیما سازی نیاز به سوخت های خاص و ترکیبات بودار (آروماتیک) بیشتر شد.
دوره سوم: این دوره از حدود سال1950 میلادی آغاز می شود. در این دوره بر شمار تولید انواع ماشین ها به سرعت افزوده شد. افزایش تولید ماشین ها سبب شد که برای بالا بردن کیفیت بنزین و افزایش تولید آن در ساخت پالایشگاه ها تغییراتی داده شود. در سال1956 میلادی، بنزین با عدد اکتان100 به بازار عرضه شد. فناوری جدید،‌ امکان ساختن پالایشگاههای خودکار و پیشرفته را فراهم ساخت. صنایع پتروشیمی در این دوران رشد چشمگیری یافتند و به مصرف کنندگان مهم فراورده های پالایشگاههای نفت تبدیل شدند. گوگرد نیز به میزان زیاد در پالایشگاهها تولید شد.
در این سالها، پیشرفت سریع در ساختن و استفاده از هواپیماهای جت، سبب افزایش تولید سوخت جت شد. استفاده از روش کراکینگ کاتالیستی نیز بیشتر شد و واحدهای آلکیلاسیون در پالایشگاه های مختلف به وجود آمد.
نخستین پالایشگاهها مسبب آلودگی محیط زیست بودند و بوی ناخوشایند ناشی از پالایش نفت و نیز دود حاصل از اسیدشویی و قلیاشویی، محیط را آلوده می کرد. همراه با پیشرفت فناوری و تغییراتی که در چگونگی پالایش نفت به وجود آمد، این مشکلات تا اندازه ای برطرف شد. روش های تَر (اسیدشویی و قلیاشویی) نیز جای خود را به روش استفاده از هیدروژن دادند و با تجزیه سولفید هیدروژن میزان آلایندگی کاهش یافت.
در این دوره ظرفیت بسیاری از پالایشگاههای نوین چندین هزار برابر پالایشگاههای اولیه شد. همزمان با توسعه پالایشگاهها، صنعت حمل و نقل مواد نفتی نیز گسترش یافت. در سال1865 میلادی نخستین خط لوله در تیتوس ویل، در ایالات متحد امریکا برای انتقال فراورده های نفتی از پالایشگاه به ایستگاه راه آهن کشیده شد. امروزه نفت کش های عظیم با ظرفیت های بیش از500 هزار تن، حمل و نقل فراورده های نفتی را در دریا به عهده دارند و خطوط لوله، مناطق استخراج نفت را به پالایشگاهها و پالایشگاهها را به مناطق مصرف و بندرهای صادر کننده متصل می کنند.
پالایشگاه های نفت در ایران
در سال1287 شمسی، نخستین چاه در مسجد سلیمان در خوزستان به نفت رسید. نخستین محموله نفت خام ایران در سال1292 شمسی صادر شد. پالایشگاه آبادان و پالایشگاه کرمانشاه از نخستین پالایشگاههای ایران هستند. پالایشگاه آبادان تا قبل از جنگ ایران و عراق با تولید بیش از630 هزار بشکه در روز، بزرگترین پالایشگاه جهان بود. در طول این جنگ پالایشگاه آبادان به شدت آسیب دید و در سال1368 با ظرفیت130 هزار بشکه در روز، بازسازی و راه اندازی شد.
نفت خام
امروزه چاههای نفت متعددی در سراسر جهان وجود دارد که از آنها نفت استخراج میکنند و به نفتی که از چاه بیرون کشیده میشود، نفت خام میگویند. نفت خام را تصفیه میکنند، یعنی هیدروکربنهای گوناگونی را که نفت خام از آنها تشکیل شده است از یکدیگر جدا میکنند که به این کار پالایش نفت میگویند و در پالایشگاهها این کار انجام میشود. نفت منبع انرژی و سرچشمه مواد اولیه بسیاری از ترکیبات شیمیایی است و این دور از عوامل اصلی اقتصادی مدرن بشمار میرود. در صنایع جدید از ثروت بیکران و تغییر و تبدیل مواد خام اولیه آن بیاندازه استفاده میشود.
تشکیل نفت
نحوه پیدایش نفت دقیقا تشخیص داده نشده و در این مورد فرضیات گوناگونی پیشنهاد شده است. برخی از این تئوریها ، مربوط به مواد معدنی و بعضی دیگر مربوط به ترکیبات آلی میباشد.
تشکیل نفت از مواد معدنی
اساس این فرضیه بر این است که کربورهای فلزی تشکیل شده در اعماق زمین در اثر تماس با آبهایی که در زمین نفوذ مینماید، ابتدا ایجاد هیدروکربورهای استیلنی با رشته زنجیر کوتاه میکند. سپس هیدروکربورهای حاصل در اثر تراکم و پلیمریزه شدن ایجاد ترکیبات پیچیده و کمپلکس را می نماید که اغلب آنها اشباع شده است.
تشکیل نفت از مواد آلی
بر اساس این فرضیه تشکیل نفت را در اثر تجزیه بدن حیوانات در مجاورت آب و دور از هوا میدانند. زیرا در این شرایط ، قسمت اعظم مواد ازته و گوگردی تخریب و مواد چرب باقیمانده در اثر آب ، هیدرولیز میگردد. اسیدهای چرب حاصله ، تحت اثر فشار و درجه حرارت با از دست دادن عوامل اسیدی تولید هیدروکربورهائی با یک اتم کربن کمتر مینماید.
"انگلر Engler" از تقطیر حیوانات دریائی توانسته است مواد نفتی را تهیه نماید و با توجه به خاصیت "چرخش نوری" مواد نفتی که علت آن وجود گلسترین است (ماده ای که در بدن حیوانات وجود دارد) این فرضیه بیان و مورد تایید شده است. در صورتی که فرضیه های دیگر که مبتنی بر اساس مواد معدنی در تشکیل نفت میباشد، هیچگونه توضیح و دلیل قانع کننده ای در مورد این ویژگی نمیتواند بیان نماید.
همچنین نفت میتواند از تجزیه گیاهان تولید گردد. در این حالت ، خاصیت چرخش نور را به علت وجود ترکیب مشابه گلسترین یعنی پلی استرولها میدانند."مرازک Mrazec" ، میکروبها را در این تغییر و تبدیل موثر میداند.
تئوری تشکیل نفت بر مبنای مواد آلی ، فعلا بیشتر مورد قبول میباشد و اختلاف قابل ملاحظهای را که بین ژیزمانها (منابع نفتی) مشاهده میگردد، بعلت شرایط و عوامل مختلف تشیکل ژیزمانها میدانند.
مواد سازنده نفت خام
مواد سازنده نفت از نظر نوع هیدروکربور و همچنین از نظر نوع ترکیبات هترواتم دار بستگی به محل و شرایط تشکیل آن دارد. بنابراین مقدار درصد مواد سازنده نفت خام در یک منبع نسبت به منبع دیگر تغییر میکند. بطور کلی مواد سازنده نفت شامل: هیدروکربورها- ترکیبات اکسیژنه - سولفوره - ازته و مواد معدنی میباشد.
خواص نفت خام
گرانی
چگالی نفتهای خام را بیشتر بر حسب درجه A.P.I به جای گرانی ویژه (چگالی نسبی) بیان میکنند. ارتباط بین این دو ، به گونه ای است که افزایش گرانی API با کاهش گرانی ویژه مطابقت میکند. گرانی نفت خام میتواند بین پایینتر از 10API تا بالاتر از 50API قرار بگیرد، ولی گرانی اکثر نفتهای خام در گستره بین 20 تا 45API قرار دارد. گرانی API همواره به نمونه مایع در 60 درجه فارینهایت اشاره دارد.
مقدار گوگرد
مقدار گوگرد و گرانی API دو خاصیتی هستند که بیشترین اثر را به ارزشگذاری نفت خام دارند. مقدار گوگرد بر حسب درصد وزنی گوگرد بیان میشود و بین 0,1 در صد تا 5 درصد تغییر میکند. نفتهایی که بیش از 0,5 درصد گوگرد دارند، در مقایسه با نفتهای کمگوگردتر ، معمولا محتاج فراورشهای گستردهتری هستند.
نقطه ریزش
نقطه ریزش نفت خام بر حسب F˚ یا c˚ معرف تقریبی پارافینی بودن یا آروماتیکی بودن نسبی آن است. هرچه نقطه ریزش پایینتر باشد، مقدار پارافین کمتر و مقدار آروماتیک بیشتر است.
حلالیت
قابلیت انحلال هیدروکربورها در آب عموما خیلی کم میباشد. مقدار آب موجود در هیدروکربورها با افزایش درجه حرارت زیاد میشود. حلالیت هیدروکربورها در کلروفرم ، سولفورکربن و تتراکلریدکربن حائز اهمیت است که با افزایش درجه حرارت ، زیاد و با افزایش وزن مولکولی کاسته میگردد. قابلیت انحلال آروماتیکها بیشتر بوده و بعد از آنها اولفینها - نفتنها - متانیها قرار دارد.
ضمنا قابلیت انحلال ترکیبات اکسیژنه - ازته - سولفوره ، کمتر از هیدروکربورها میباشد. بالاخره نفت ، حلال هیدروکربورهای گازیشکل و تقریبا تمام هیدرورکربورهای جامد - گریسها - رزینها - گوگرد و ید میباشد.
نقطه جوش
نقطه جوش هیدروکربورهای خالص با وزن مولکولی و همچنین برای سریهای مختلف با تعداد مساوی اتم کربن بترتیب از هیدروکربورهای اشباعشده به اولفینها - نفتنها و آروماتیکها افزایش مییابد. بدین ترتیب نقطه جوش هیدروکربورهای اشباع شده و اولفینها از همه کمتر و سیکلوآلکانها و آروماتیکها از سایرین بیشتر میباشد.
برای برشهای نفتی که مخلوطی از هیدروکربورهای مختلف میباشند، یک نقطه جوش ابتدائی و یک نقطه جوش انتهایی در نظر گرفته میشود و حد فاصل بین این دو نقطه برای یک برش به نوع مواد سازنده اغلب زیاد و متغیر میباشد که به این حد فاصل بین دو نقطه "گستره تقطیر" گفته میشود.
گرمای نهان تبخیر
گرمای نهان تبخیر در یک سری همولوگ از هیدروکربنها بترتیب از مواد سبک به سنگین کاهش مییابد و همچنین مقدار آن از یک سری به سری دیگر ، مثلا بترتیب از آروماتیکها به نفتنها و هیدروکربورهای اشباع شده نقصان مییابد. بنابراین گرمای نهان تبخیر با دانسیته فراکسیون مربوط بستگی دارد.
قدرت حرارتی
قدرت حرارتی عبارت از مقدار کالری است که از سوختن یک گرم ماده حاصل میشود. قدرت حرارتی هیدروکربورها به ساختمان مولکولی آنها و قدرت حرارتی یک برش نفتی به نوع و مواد سازنده آن سبتگی دارد. قدرت حرارتی متان بیشتر از سایر هیدروکربورها و برابر با 13310 کیلوکالری به ازای یک کیلوگرم میباشد و مواد سنگین حاصله از نفت خام دارای قدرت حرارتی در حدود 10000 کیلو کالری میباشد.
اثر اسید نیتریک
هیدروکربورها در اثر اسید نیتریک به ترکیبات نیتره یا پلینیتره تبدیل میشود. نیتراسیون برخی از مواد نفتی منجر به تهیه ترکیبات منفجره یا مواد رنگین میگردد.
موارد استعمال برخی از برش های نفتی بدست آمده از نفت خام
1- شیرین کردن آب دریا
یکی از موارد استعمال گازهای نفتی در صنایع وابسته به پالایشگاهها تهیه آب شیرین از آب شور میباشد.
2- به عنوان سوخت
از جمله ، بنزین برای سوخت موتورهای مختلف ، کروزون سوخت اغلب تراکتورها و ماشینهای مورد استفاده در کشاورزی و همچنین موتورهای جت هواپیماها اغلب از کروزون یا نفت سفید میباشد، گازوئیل که موتورهای دیزل بعنوان سوخت از نفت گاز (گازوئیل) استفاده مینمایند، نفت کوره یا مازوت یک جسم قابل احتراق با قدرت حرارتی 10500 کالری بوده که بخوبی میتواند جانشین زغال سنگ گردد و سوختن آن تقریبا بدون دود انجام میگیرد.
3- روشنایی
از کروزون جهت روشنایی و همچنین برای علامت دادن به کمک آتش استفاده میشود، چون نقطه اشتعال کروزون بالاتر از 35 درجه است، لذا از نظر آتشسوزی خطری ندارد.
4- حلال
از هیدروکربورهای C4 تا C10 میتوان برشهائی با دانسیته و نقاط جوش ابتدائی و انتهایی متفاوت تهیه نمود که مورد استعمال آنها اغلب بعنوان حلال میباشد. بعنوان مثال ، اتر نفت یک حلال سبک با نقطه جوش 75-30 درجه سانتیگراد و وایت اسپیریت (حلال سنگین) که از تقطیر بنزین بدست میآید بعنوان حلال ، رنگهای نقاشی و ورنی ها استفاده میگردد. همچنین برای تمیز کردن الیاف گیاهی و حیوانی و یا سطح فلزات از برشهای خیلی فرار (تقطیر شده قبل از 110 درجه سانتیگراد) استفاده میشود.
5- روان کاری
روغنهای چرب کننده: نوعی روغن که جهت روان کاری بکار میرود. بستگی به شارژ ، سرعت ، درجه حرارت دستگاه دارد. انواع روغنها عبارتند از:
•روغن دوک برای چرب کردن دوک ، موتورهای الکتریکی کوچک و ماشین های نساجی و سانتریفوژهای کوچک
•روغن ماشینهای یخ سازی جهت روغنکاری کمپرسورهای آمونیاکی کارخانجات یخسازی
•روغن ماشینهای سبک جهت روان کاری موتورهای الکتریکی ، دینامها و سانتریفوژهای با قدرت متوسط
•روغن ماشینهای سنگین مخصوص روغنکاری موتورهای دیزلی است مانند دیزلهای سورشارژه و غیره روغن برای سیلندرهای ماشین بخار
•روغن برای توربین ها
•روغن برای موتورهای انفجاری (اتومبیل و غیره)
•روغن دنده
•روغن موتورهایی که دائما با آب در تماس است.
گریس ها: یک روان کننده نیمه جامد است و متشکل از یک روغن نفتی و یک پر کننده (از سری صابونهای فلزی) یا سفتکننده (از مواد پلیمری) میباشد. کاربرد گریس بیشتر برای اتومبیلها و برخی صنایع مناسب میباشد.
آسفالت و قیراندودی: در حال حاضر 75 درصد از باقیمانده حاصل از عمل تقطیر در خلاء برای پوشش جادهها مورد استفاده قرار میگیرد.
موارد استعمال داروئی: از قبیل وازلین باعث نرم شدن پوست بدن گردیده و برای بهبود سرمازدگی نیز موثر است.
پارافین: از پارافین ذوب شده و خالص شده جهت ساخت داروهای زیبائی استفاده میگردد.
گلیسیرین: مقدار قابل ملاحظه ای از این ماده ، از نفت تهیه میگردد. علاوه بر مصارفی که گلیسیرین در صنعت (برای تهیه باروت دینامیت ، مرکب و غیره) دارد، از آن برای فرم نگه داشتن پوست بدن و یا تهیه داروهائی از قبیل گلیسیرین یده استفاده میشود.

صنعت مرغداری

امروزه‌ تقریبایک‌ قرن‌ از آن‌ که‌ گــرگــور مندل‌ رموز دورگــه‌سازی‌ (پرورش‌ متقاطع‌) را تشریح‌کرد، می‌گــذرد، و ژنتیسین‌های‌ عصر حاضر هنوز از یافته‌های‌ او برای‌ اصلاحات‌ ژنتیکی‌ درگــیاهان‌ و حیوانات‌ استفاده‌ می‌نمایند. اگــرچه‌ فن‌آوری‌های‌ جدید آنها را در پیش‌بینی‌ بهترنتیجه‌ آمیزش‌ گــونه‌ها جهت‌ تکامل‌ صفات‌ و پرورش‌ کارآمدتر و سریع‌تر یاری‌ می‌دهد.
از آن‌ زمان‌ تا کنون‌ که‌ (کشف‌ژنتیک‌های‌ گــرگــور مندل‌ در سال‌ 1905رخ‌ داد)، مردم‌ به‌ استفاده‌ از این‌ اصول‌برای‌ صفات‌ در سایر گــونه‌ها اقدام‌ کردنددر حالی‌ که‌ مندل‌ فقط براساس‌ آزمایش‌با گــیاهان‌ گــزارش‌ می‌کرد و چگــونگــی‌تصادفی‌ بودن‌ ویژگــی‌های‌ کیفی‌ را برای‌دیگــران‌ ثابت‌ کرده‌ بود.
حتی‌ در رابطه‌ با برجسته‌ترین‌ صفتی‌که‌ به‌ عنوان‌ مثال‌ مندلیسم‌ استفاده‌می‌شد (کوتاه‌ و بلند بودن‌ دانه‌های‌ نخودفرنگــی‌)، احتمالا اختلاف‌های‌ تشریح‌نشده‌ای‌ وجود داشت‌ که‌ به‌ صورت‌مناسب‌ طبقه‌بندی‌ نشده‌ بود. در واقع‌،در مطالعه‌ گــذشته‌نگــر، مندل‌ در انتخاب‌آنچه‌ که‌ به‌طور معمول‌ به‌ عنوان‌ یک‌صفت‌ کیفی‌ مورد توجه‌ قرار داده‌ بودبی‌نهایت‌ خوش‌ شانس‌ بود واختصاصاتی‌ را یافت‌ که‌ می‌توانست‌ دردو گــروه‌ طبقه‌بندی‌ نماید. در حالی‌ که‌کسانی‌ که‌ آثار او را دنبال‌ می‌کردند، به‌همان‌ صورت‌ موفق‌ نبودند.
طیور را معمولا با توجه‌ به‌ نوع‌ تاج‌،رنگــ‌ پوست‌ و بعضی‌ خصوصیات‌ دیگــرمی‌توان‌ طبقه‌بندی‌ کرد، اما هنگــامی‌ که‌صفات‌ تجارتی‌ نظیر وزن‌ بدن‌، میزان‌رشد، تولید تخم‌مرغ‌ و راندمان‌ تغذیه‌مورد توجه‌ قرار می‌گــیرند، این‌طبقه‌بندی‌ها غیر معمولی‌اند. بر اساس‌اسناد علمی‌ در دو یا سه‌ دهه‌ اول‌ قرن‌بیستم‌، تعدادی‌ از ژنتیسین‌ها به‌ تشریح‌تغییرات‌ در تولید تخم‌مرغ‌ ، نحوه‌تخمگــذاری‌ و اجزاء دیگــری‌ از محصول‌تخم‌مرغ‌ بر اساس‌ اصول‌ الگــوهای‌مندلی‌ شکست‌ می‌خورد، که‌ به‌ دلیل‌وجود چندین‌ لایه‌ از ژن‌های‌ کنترل‌ کننده‌رنگــ‌ بال‌ و پر است‌. حضور یک‌ ژن‌غالب‌ در یک‌ لوکوس‌ ممکن‌ است‌ اثرات‌ژن‌ها در سایر لوکوس‌ها را بپوشاند. ازطرفی‌، نوع‌ تاج‌ تا حدود زیادی‌ باالگــوهای‌ مندلی‌ تناسب‌ داشته‌ و درحقیقت‌ اولین‌ صفت‌ در طیور بود که‌برای‌ انجام‌ این‌ قبیل‌ اعمال‌ شناسایی‌شده‌ بود.
علاوه‌ بر این‌، تعدادی‌ ژن‌های‌ نهفته‌مرگــ‌آور در جوجه‌ها و سایر گــونه‌های‌پرندگــان‌ کشف‌ شده‌ بود که‌ با الگــوی‌مندلی‌ تطابق‌ داشتند. چنانچه‌تخم‌مرغ‌های‌ هچ‌ نشده‌ جهت‌ وجودجنین‌ واجد صفات‌ مرگــ‌آور شناسایی‌شود، این‌ موضوع‌ غالبانشان‌ دهنده‌ این‌است‌ که‌ هر دو والد برای‌ یک‌ ژن‌ مرگــ‌بار هتروزیگــوس‌ هستند. 25 درصد ازجنین‌ها در تخم‌مرغ‌های‌ بدست‌ آمده‌ ازاین‌ قبیل‌ جفت‌ شامل‌ نوع‌ مرگــبار جنین‌بوده‌، دو سوم‌ از جوجه‌های‌ متولد شده‌شبیه‌ والدینشان‌ هتروزیگــوس‌ خواهدبود و یک‌ سوم‌ باقیمانده‌ عاری‌ از هرگــونه‌ نقصی‌ بودند.
گــزینش‌ براساس‌ صفات‌ تجارتی‌
کتاب‌ طبقه‌بندی‌ جدید پروفسور(F.B.Hutt) تحت‌ عنوان‌ ژنتیک‌ مرغان‌،بررسی‌ و بازنگــری‌ شده‌ است‌ و بیانات‌حاضر یک‌ سند دقیق‌ تقریبااز تمامی‌انتشاراتی‌ است‌ که‌ تا آن‌ زمان‌ در رابطه‌ باژنتیک‌ طیور به‌ دست‌ آمده‌ بود.
کتاب‌ (Hutt) اولین‌ راهگــشا برای‌مسئله‌ گــزینش‌ تجارتی‌ بود که‌ با در نظرگــرفتن‌ بهترین‌ رکوردهای‌ تولید تنهاپیشرفت‌ محدودی‌ را باعث‌ می‌شد. (Hutt)چگــونگــی‌ استفاده‌ از تست‌ نتاج‌را شرح‌ داده‌ بود، در آن‌ زمان‌ منابع‌ موردنیاز که‌ از بین‌ رفته‌ بودند، می‌توانست‌بعضی‌ از مشکلات‌ در رابطه‌ با صفاتی‌نظیر تولید تخم‌مرغ‌ را بر طرف‌ کند.
علاوه‌ بر این‌ (Hutt) شواهدی‌ رافراهم‌ کرده‌ بود که‌ یکی‌ از برجسته‌ترین‌صفات‌ یعنی‌ مقاومت‌ در مقابل‌ بیماری‌(در این‌ مورد، لوکوزیس‌) می‌توانست‌ به‌وسیله‌ تست‌ نتاج‌ هنگــامی‌ که‌ پرندگــان‌مورد آزمایش‌ در محیطی‌ تحت‌ تاثیربیماری‌ رشد کرده‌ باشند، اصلاح‌ گــردد.این‌ موضوع‌ به‌ تحول‌ و تکامل‌ طبقه‌بندی‌اخیر لاین‌های‌ K و C(مقاوم‌) و S(حساس‌) کرنل‌ منجر شد. حتی‌ در زمان‌بروز درگــیری‌ لاین‌های‌ K و C بقاءخوبی‌ داشتند، در حالی‌ که‌ لاین‌ Sبایستی‌ در محیطی‌ نگــه‌داری‌ می‌شد که‌در معرض‌ هیچ‌یک‌ از بیماری‌های‌لکوزی‌ (لوکوزلومفوئید، بیماری‌ مارک‌)قرار نگــیرد.
دکتر ویل‌ لارموکس‌، اولین‌ ژنتیسین‌نیمه‌ قرن‌،دواصل‌اساسی‌رابه‌کاربرده‌بود.
تاثیرپذیری‌ از محیط

جهش‌ بوجود آمده‌ به‌ وسیله‌ تمامی‌ژنتیسین‌ها در نیمه‌ قرن‌، دو اصل‌ اساسی‌را در برداشت‌. اول‌ این‌ که‌، آنها فهمیدندکه‌ صفات‌ تجارتی‌ نظیر وزن‌ بدن‌، میزان‌رشد، میزان‌ تولید تخم‌مرغ‌ ، مقاومت‌ به‌بیماری‌ و غیره‌، به‌ وسیله‌ تعدادی‌ ازژن‌ها کنترل‌ می‌شوند، بنابر این‌نمی‌توانستند در نسبت‌های‌ مندلی‌ برای‌هیچ‌یک‌ از لوکوس‌ اختصاصی‌ ژنی‌طبقه‌بندی‌ شوند. حتی‌تصور می‌کردندژن‌های‌ بنیادی‌ ممکن‌ است‌ همانندژن‌های‌ تعریف‌ شده‌ مندلی‌ رفتار کنند.این‌ موضوع‌ قابل‌ اثبات‌ نبود. روش‌های‌دیگــری‌ برای‌ بهره‌گــیری‌ و مهار تغییرات‌ژنتیکی‌ در این‌ صفات‌ تجارتی‌ مورد نیازبودند..
دومین‌ عامل‌ اساسی‌، ژنتیک‌های‌جدیدی‌ بودند که‌ از تاثیر محیط بر روی‌صفات‌ مورد مطالعه‌ به‌ وجود آمده‌بودند. برای‌ درک‌ این‌ موضوع‌، پرندگــان‌مشابه‌ از لحاظ ژنتیکی‌ را بر اساس‌رژیم‌های‌ غذایی‌ مختلف‌ رشد داده‌، که‌صفات‌ آنها ممکن‌ است‌ اختلاف‌ قابل‌سنجشی‌ را نشان‌ دهد. این‌ اختلاف‌کاملا ناشی‌ از محیط است‌. (در این‌خصوص‌ تغذیه‌ مورد نظر است‌). دربرنامه‌های‌ پرورش‌ تجارتی‌، ما باجمعیت‌های‌ ژنتیکی‌ متنوع‌ روبرومی‌شویم‌ که‌ اغلب‌ در محیطهای‌مختلف‌ رشد کرده‌ و سنجش‌ می‌شوند.تغییر مشاهده‌ شده‌ ناشی‌ از ترکیبی‌ ازاثرات‌ ژنتیکی‌ و محیطی‌ است‌.پرورش‌دهندگــان‌ و ژنتیسین‌ها در نیمه‌دوم‌ قرن‌ بیستم‌ به‌ تشریح‌ این‌ اثرات‌اقدام‌ کردند و با استفاده‌ از آنالیز آماری‌در رابطه‌ با اطلاعات‌ به‌ دست‌ آمده‌ ازگــروه‌هایی‌ از پرندگــان‌ که‌ وابستگــی‌ژنتیکی‌ داشتند به‌ مفهوم‌ قابلیت‌ توارث‌دست‌ یافتند.
فرصت‌هایی‌ برای‌ تکامل‌ بیشتر
یکی‌ از اولین‌ پرورش‌دهندگــان‌تجارتی‌ (Hylin)، برای‌ اولین‌ بار به‌ تقلیداز نوع‌ دیگــری‌ از برنامه‌ پرورشی‌ که‌ درتولید هیبریدهای‌ کورن‌ بسیارموفقیت‌آمیز بود اقدام‌ کرد. این‌ موضوع‌بیشتر شامل‌ لاین‌های‌ مادرزاد می‌شد،انتخاب‌ از میان‌ لاین‌ها و سپس‌ آمیزش‌آنها جهت‌ بهره‌گــیری‌ از توان‌ هیبریدی‌ یاهتروزیس‌ شناخته‌ شده‌ که‌ در تعدادی‌ ازموارد به‌ نتیجه‌ رسیده‌ بود، اما این‌سیستم‌ کاستی‌ها و نقایصی‌ داشت‌، چراکه‌ این‌ قبیل‌ هیبریدها فرصت‌ کمی‌ برای‌پیشرفت‌ و تکامل‌ ایجاد می‌کرد.
طی‌ یک‌ دوره‌ طولانی‌، روش‌های‌وابسته‌ به‌ ژنتیک‌های‌ جمعیتی‌ بیشترین‌موفقیت‌ را ثابت‌ کرده‌ بودند. بیشترین‌پیشرفت‌ در نیمه‌ دوم‌ قرن‌ بیستم‌ باانتخاب‌ از میان‌ نژادهای‌ اصیل‌ ومحصور حاصل‌ شده‌ بود. استفاده‌ ازنژادهای‌ اصیل‌ دلالت‌ می‌کند بر این‌که‌هر پرنده‌ای‌ به‌ صورت‌ جداگــانه‌ تعیین‌هویت‌ شود و از اجداد آن‌ برای‌چندین‌نسل‌ شناخته‌شوند. این‌موضوع‌توانمندی‌تست‌نتاج‌ (Hutt) را تضمین‌می‌کند و از سوی‌ دیگــر پیشرفت‌سریع‌تر را به‌ وسیله‌ مطالعه‌ مقایسه‌ای‌وضعیت‌ خانواده‌های‌ (Fullsib) و (Halfsib)ممکن‌ می‌سازد Fullsib)هردو والد مشترک‌ دارند، (Halfsibمعمولاپدر مشترک‌ اما مادران‌ مختلف‌ دارند .
برای‌ صفاتی‌ مشابه‌ تولید تخم‌ مرغ‌که‌ فقط در یک‌ جنس‌ تظاهر می‌کنداستفاده‌ از نژادهای‌ اصیل‌، گــزینش‌ نرهارا امکان‌پذیر می‌سازد. برادران‌ تنی‌ ازیک‌ پدر و مادر می‌توانند بهترین‌ معیاراندازه‌گــیری‌ خانواده‌های‌ گــزینش‌ شده‌باشند. این‌ اقلیت‌ به‌ تنهایی‌ می‌تواندمیزان‌ تکامل‌ ژنتیکی‌ را تقریبا50 درصدافزایش‌ دهد.
ویژگــیهای‌ تخم‌ مرغ‌ تولیدی‌
رکودهای‌ مقطعی‌ (احتمالا برای‌ سن‌چهل‌ هفتگــی‌) می‌تواند برای‌گــزینش‌های‌ اولیه‌ مورد استفاده‌ قراربگــیرد. براساس‌ تست‌ نتاج‌ (Hutt)،فاصله‌ تولید مثل‌ تقربیادو سال‌ بود.شاید آخرین‌ اطلاعات‌ این‌ روند را که‌تحقیق‌ (R.S.Gowe) و همکارانش‌ درانجمن‌ تحقیقات‌ حیوانی‌ در اتاوا ناشی‌می‌شد را تایید کند. بیش‌ از یک‌ دوره‌سی‌ ساله‌ (از 1955 تا 1985) این‌لاین‌ها به‌ صورت‌ رسمی‌ گــزینش‌ و تاییدشده‌ بودند. چنانچه‌ حداکثر بهره‌ژنتیکی‌ به‌ کار گــرفته‌ شود یک‌ یافته‌واضح‌ و قطعی‌ به‌ انتخاب‌ بر اساس‌ رکودمقطعی‌ تقدم‌ دارد. این‌ مطلب‌ بایستی‌عنوان‌ شود، در حالی‌ که‌ بیشتر پرورش‌دهندگــان‌ نوع‌ تخمگــذار برای‌ بسیاری‌ ازتولیدمثل‌ها روی‌ رکود مقطعی‌ تمرکزمی‌کنند. این‌ موضوع‌ به‌ این‌ صورت‌اصلاح‌ شده‌ است‌ که‌ پایداری‌ و ثبات‌در فازهای‌ بعدی‌ تولید مورد توجه‌ قرارمی‌گــیرد.
تلفات‌ عمده‌ پرورش‌ دهندگــان‌ طیور گــوشتی‌ وبوقلمون‌ برای‌ ادامه‌ آنچه‌ که‌ گــزینش‌جمعی‌ نامیده‌ می‌شد. بسیار بیشتر ازپرورش‌ دهندگــان‌ طیور تخمگــذار توانایی‌داشتند. به‌ دلیل‌ اینکه‌ وزن‌ بدن‌ برحسب‌سن‌ در هر دو جنس‌ تظاهر می‌یابد و به‌صورت‌ مقایسه‌ای‌ کمتر به‌ وسیله‌تغییرات‌ محیطی‌ تحت‌ تاثیر قرارمی‌گــیرد. برنامه‌های‌ گــزینش‌ آکادمیک‌ وتجارتی‌ نشان‌ می‌دهند که‌ پیشرفت‌مستمر در میزان‌ رشد می‌تواند صورت‌بگــیرد(تقریبابه‌ صورت‌ نامحدود)، این‌امر به‌ سادگــی‌ به‌ وسیله‌ رشدجمعیت‌های‌ بزرگــ‌ پرندگــان‌ در محیطی‌یکسان‌ و انتخاب‌ سنگــین‌ترین‌ در یک‌سن‌ مناسب‌ امکان‌پذیر است‌. این‌چگــونگــی‌ تکثیر و پرورش‌ طیور گــوشتی‌و بوقلمون‌ها تا اواخر دهه‌ 1960 بود.
مشکل‌ اولیه‌ در رابطه‌ با این‌ برنامه‌هاوضعیت‌ مولد بود. در بوقلمون‌ها براساس‌ آخرین‌ وضعیت‌ جناغ‌ سینه‌گــزینش‌ شده‌ بود، ماده‌ها توانایی‌ کافی‌برای‌ سازگــاری‌ با جفت‌ برای‌ حفظباروری‌ مناسب‌ نداشتند و به‌ این‌صورت‌ صنعت‌ بکر و دست‌ نخورده‌ به‌تلقیح‌ مصنوعی‌ اقدام‌ نمود. این‌ موضوع‌صنعت‌ بوقلمون‌ را برای‌ حفظ و مقادیرقابل‌ قبول‌ تولید نسل‌، حتی‌ از میان‌نژادهای‌ با رشد سریع‌ توانا ساخت‌.
در طیور گــوشتی‌ باروری‌ مشکلی‌ به‌ این‌شدت‌ نداشت‌ (گــرچه‌ کمتر از حدمطلوب‌ بود)، اما تولید تخم‌ مرغ‌خسارت‌ زیادی‌ دربر داشت‌. این‌موضوع‌ با تغییرات‌ بیشتر برای‌ محیط،عمدتابا محدود نمودن‌ جذب‌ موادغذایی‌ برای‌ جلوگــیری‌ از چاقی‌ والدماده‌ اصلاح‌ شده‌ بود. با وجود این‌،افزایش‌ مستمر در میزان‌ پتانسیلی‌ رشدمنجر به‌ شرایط محدود کننده‌ دایمی‌برای‌ تولید کافی‌ تخم‌ مرغ‌ در مرغ‌های‌مادر گــوشتی‌ می‌شود.
روش‌های‌ مصنوعی‌ شده‌ بیشتر، دررابطه‌ با گــزینش‌
در دو دهه‌ گــذشته‌، قابلیت‌ دسترسی‌به‌ سرعت‌ بالا و قدرت‌ آمارگــیری‌ ارزان‌،ژنتیسین‌ها را جهت‌ اتخاذ روش‌های‌گــزینش‌ مصنوعی‌ دایمی‌ قادر ساخت‌.اطلاعات‌ در مورد بسیاری‌ از صفات‌ارثی‌ مختلف‌ می‌تواند برای‌ ایجادبهترین‌ ارزیابی‌ واقعی‌ ارزش‌ تولیدمثل‌و گــزینش‌هایی‌ که‌ بر اساس‌ این‌ارزیابی‌ها می‌تواند صورت‌ بگــیرددخالت‌ داشته‌ باشد. اگــرچه‌، امروزه‌دیده‌ شده‌ که‌ این‌ موضوع‌ سبب‌ شده‌است‌ هزینه‌ و پیچیدگــی‌ برنامه‌های‌پرورشی‌ بسیار افزایش‌ یابد.
عامل‌ نهایی‌ موثر بر تکثیر و پرورش‌طیور در قرن‌ بیستم‌ سرعت‌ فوق‌العاده‌ژنتیک‌های‌ مولکولی‌ و بیوشیمیایی‌ بوده‌است‌. در حالی‌ که‌ بزرگــترین‌ پیشرفت‌هادر این‌ زمینه‌ در تحقیق‌ ژنتیک‌ انسانی‌بوده‌، پیشرفت‌های‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ درزمینه‌ طیور نیز اتفاق‌ افتاده‌ است‌. پروژه‌ژنومی‌ طیور، که‌ برای‌ تعیین‌ رمز کامل‌ژنوم‌ طیور جستجو می‌کند و اطلاعات‌موجود را هماهنگــ‌ و متناسب‌ باپیشرفت‌های‌ جدید به‌ سرعت‌ به‌ کلیه‌دست‌اندرکاران‌ اعلان‌ و ابلاغ‌ می‌نماید.
ژنتیسین‌هابه‌ شناسایی‌ لوکوس‌های‌صفات‌ کیفی‌ اقدام‌ کردند که‌ به‌ صورت‌موثری‌ اقدامات‌ دانشمندان‌ اولیه‌ را برای‌یافتن‌ نسبت‌های‌ مندلی‌ تکرار می‌کرد،اما با کمک‌ تکنولوژی‌های‌ مدرن‌ احتمال‌موفقیت‌ بسیار وجود دارد. ژن‌های‌منفرد متاثر از این‌ جریان‌ و مقاوم‌ به‌بیماری‌ شناسایی‌ شده‌ بودند و ممکن‌بود برای‌ انتقال‌ مقاومت‌ بهتر، برای‌نسل‌های‌ آینده‌ جوجه‌های‌ تجارتی‌ تهیه‌شوند. این‌ صنعت‌ پیش‌ از این‌ژنتیک‌های‌ مولکولی‌ و بیوشیمیایی‌ درطراحی‌ و تولید واکسن‌ها بهره‌ گــرفته‌ بود.
انواع ساختمانهای مرغداری
در سابق هر مرغدار بنا به وسلیقه و ابتکار خود و با کمک یک بنای ساده و چند کارگر ساختمانی لانه برای نگاهداری مرغ های خود تهیه می دید ولی امروزه بر اثر پیشرفت بسیار سریع مرغداری شیوه های خاصی در ساختمان لانه متداول گشته است که توجه به آن برای هر مرغدار نه تنها سبب استفاده بیشتر می گردد ، بلکه ضروری و اساسی است .
در مورد چگونگی ساختمانهای مرغداری ۶ عامل اساسی در نظر گرفته می شود که عبارتست از:
۱) مدت استفاده از لانه :
ساختمان مرغداری را نباید برای استفاده طولانی در نظر گرفت بلکه باید طوری ساخت که حداکثر پس از ۱۵-۱۰ سال بتوان تغییراتی همراه با پیشرفت های روزمره در امور ساختمانی در آن به عمل آورد . در هلند معتقدند که بهتر است لانه را برای مدتی در حدود ده ال ساخت تا پس از این مدت بدون اینکه خسارت زیادی به مرغدار وارد آید بتوان ان را خراب کرد و با مصالح باقیمانده لانه جدید طبق اصول و قواعد روز بنا نمود.
به طور کلی لانه ها را به دو دسته دائمی و موقت تقسیم می کنند لانه های موقت اغلب ارزان قیمت است و طوری بنا شده که می توان آن را زود پیاده کرد و از جائی به جای دیگر منتقل نمود .
معمولا اینگونه لانه ها کوچک می باشد و بیشتر در نقاط روستائی متداول است . در این نقاط اغلب کشاورزان تعداد مختصری مرغ نگاه می دارند و احتیاج به ساختن لانه های بزرگ و گران قیمت ندارد.
مصالح مورد استفاده در این لانه ها اغلب از مواد ارزان قیمت مانند چوب یا حلبی موج دار تشکیل شده است .
در بعضی از مزارع آمریکا در زیر این لانه ها چرخهای آهنی یا چوبی قرار می دهند و آن را با تراکتور به آسانی از یک نقطه به نقطه دیگر و حتی از یک مزرعه به مزرعه دیگر منتقل می کنند .
در این گونه مزارع لانه های موقتی را در فصل بهار در محوطه سبز قرار می دهند و در زمستان آنها را به محل های آفتاب گیر و در تابستان به محل سایه دار منتقل می نمایند . در ایران نیز بعضی از مرغداران که تعداد کمی مرغ دارند از این لانه های موقتی استفاده می کنند . 
اغلب این لانه ها از چوب و گاهی اوقات از حلبی تشکیل می شود . در هر حال باید تمام اصول بهداشتی مانند حرارت و تهویه و نور را در ساختمان این لانه ها مراعات کرد .
لانه های دائمی اغلب از مواد و مصالح ساختمانی تشکیل می شود ، بنابراین غیر قابل انتقال است معمولاً اینگونه ساختمانها از آجر یا سیمان و تیر آهن و بتون به صورت سوله ساخته می شود ولی همان طور که قبلا گفته شد این گونه ساختمان ها را باید طوری ساخت که اولاً بتوان به مرور تغییرات لازم را در آن داد و با آخرین تحولات ساختمانی آنها را هماهنگ کرد و ثانیاً قابل توسعه و گسترش باشد و ثالثاً طوری ساخته شود که اگر پس از مدتی عامل از مرغداری منصرف شد بتوان آن را به مصارف دیگر اختصاص داد .
در مورد ساختمانهای دائمی چون مستلزم صرف مخارج و هزینه زیادی است باید توجه و دقت زیادی مبذول گردد و از کارشناسان و متخصصین مربوطه کمک گرفته شود تا از نظر اقتصادی و بهداشتی بدون نقص باشد . امروزه در ایران معمولاً از لانه های سوله استاندارد استفاده می کنند .
لانه های موقتی را ممکن است در هنگام شروع کار به مرغدار توصیه نمود تا پس از موفقیت و کسب تجربه مبادرت با ساختمان لانه های دائمی نماید .
اندازه ساختمان :
اندازه لانه بسته به شرائط مرغداری و وسعت تشکیلات و تعداد مرغ نگاهداری شده متفاوت است .
به طور کلی ، اندازه های جایگاه، باید طوری باشد که فضای کافی برای تمام مرغها و جوجه هایی که نگاهداری می شوند تهیه گردد و در ضمن قابل توسعه برای آینده باشد .
اندازه هائی که برای جایگاه طیور انتخاب می شود بسته به وسعت مرغداری و بنیه مالی و سلیقه مرغدار در هر کشوری متفاوت است . در آمریکا بیشتر مرغداران علاقمند به ساختمانهای بزرگ دائمی هستند که بتوان تعداد زیادی مرغ را در زیر یک سقف نگاه داشت این ساختمانها برای آمریکا از نظر درآمد بیشتر مورد توجه است . زیرا در این کشور مزد کارگر گران است و تهیه این ساختمانهای دائمی و بزرگ سبب صرفه جوئی بیشتر از کار می گردد .
از طرفی برای آب و هوای مخصوص آمریکا نیز مناسب است در بعضی از کشورهای دیگر مثل انگلستان و هلند به ساختمانهای کوچکتر توجه دارند و حتی گاهی ساختمانهای کوچک و متحرک بنا می کنند . در آب و هوای گرم مثل ایران ساختمان لانه های بزرگ توصیه نمی شود زیرا خنک کردن و تهویه آنها در تابستان مشکل است .
به طور کلی ساختمانهای مرغداری در یکی از سه دسته ذیل طبقه بندی می شوند :
الف) لانه های کوچک و انفرادی – معمولا این گونه ساختمانها در مزارع کوچک مرغداری و روستاها مورد عمل قرار می گیرد . این ساختمانها از چند لانه مجزا و منفرد ساخته شده است و فقط برای نگاهداری تعداد کمی پرنده بکار می رود . در روستاها ممکن است فقط یکی از لانه ها و در مزارع کوچک مرغداری تعدادی از آنها مورد استفاده قرار گیرد . این لانه ها مجزا از هم به فاصله کم یا زیاد قرار می گیرند .
اداره این لانه ها از نظر کنترل بیماری آسان است و به سهولت می توان بیماری را در یک لانه محدود و ریشه کن کرد ولی از نظر کار و کارگر همچنین از نظر اینکه احتیاج به مقدار بیشتری زمین دارد در شرائط صنعتی مقرون به صرفه نیست و فقط در شرائط روستائی توصیه می شود .
ب) لانه های ردیفی – این گونه ساختمانها در بنگاهها و مزارع مرغداری تجاری بکار می رود . اغلب ساختمانهای بزرگ و طویلی هستند که معمولاً از داخل به چند مرغدان تقسیم شده اند . مرغدانها کاملاً شبیه به هم هستند و در حقیقت این نوع ساختمانها شبیه به ساختمانها قبلی هستند ولی در کنار هم واقع شده اند . انواع مختلف از این ساختمانها وجود دارد و در بعضی از اینها ممکن است مرغدان ها فقط در یک ردیف و در برخی دیگر در چند ردیف قرار گرفته باشد و بعضی از اینها دارای راهرو و برخی فاقد راهرو می باشند بعضی ها از ۲-۳ مرغدان و برخی دیگر از بیش از ۲۰ مرغدان تشکیل شدهاند اغلب در ساختمانهای بزرگ انبار غذا و وسائل در کنار لانه قرار گرفته است . این انبارها ممکن است در وسط لانه و یا در کنار لانه ها ساخته شده باشد .
در این نوع ساختمانها از نظر کار و کارگر صرفه جوئی زیادی می شود و از نظر هزینه به طور متوسط ارزان تر از نوع قبلی تمام می شود ولی از نظر بهداشتی و کنترل بیماری کار مشکلتر است زیرا بیماری به سرعت در بین گله اشاعه می یابد . از این رو برای کنترل بیماری اغلب لانه ها را به چند مرغدان کوچک با دیواره های سیمی و حتی آجری تقسیم می کنند . در تمام بنگاههای بزرگ مرغداری و ایستگاههای تحقیقاتی از این گونه لانه ها استفاده می شود.
ج) لانه های چند طبقه ای- این گونه ساختمانها از ۲ طبقه یا بیشتر ساخته می شود . معمولاً این دسته از
لانه ها بیشتر در مؤسسات مرغداری تجارتی و بزرگ به خصوص در اطراف شهرها که تهیه زمین مشکل و قیمت آن گران است مورد توجه قرار می گیرد زیرا این ساختمانها اولاً احتیاج به زمین کمتری دارند و ثالثاً از نظر سقفها و کفها تا اندازه ای صرفه جوئی می شود .
اگر برای غذا دادن و آب دادن از وسائل خودکار استفاده شود از نظر کار نیر صرفه جوئی زیادی می شود و در آمریکا و روسیه این نوع لانه ساختمانها اخیراً متداول شده است اغلب در چنین ساختمانهایی برای نگاهداری مرغها به طریقه قفس استفاده می شود عیوبی که متوجه اینگونه لانه هاست اولاً گران بودن آنست زیرا ساختن چنین
لانه هائی احتیاج به مصالح و نقشه ساختمانی مفصل تری دارند که هزینه آن از عهده مرغداران معمولی خارج است.
از طرف دیگر این ساختمانها در نقاط گرمسیر مانند ایران در تابستانهای گرم می شود و خنک کردن آنها مشکل بوده و برای این منظور احتیاج به دستگاههای مکانیکی است .
از این رو این ساختمانها را در نقاطی باید ساخت که مانند روسیه زمستان بسیار سرد و تابستان های معتدل دارد . ثالثا برای حمل مواد غذایی به طبقات بالا و نیز جمع آوری تخم مرغ و غیره احتیاج به کار بیشتر دارد مگر اینکه آسانسورهای مخصوص و دستگاههای غذا دهنده خودکار استفاده شود و تخم مرغ را هم با دستگاههای خودکار جمع آوری نمود.
طبقه بندی ساختمانهای مرغداری از نظر پرورش :
سابقاً مرغداران برای نگاهداری جوجه و نیمچه و مرغهای تخمی از یک لانه استفاده می کردند ولی امروزه از نظر بهداشتی و اقتصادی این روش به هیچ وجه توصیه نمی شود .
امروزه در مرغداریها بسته به سن و هدف پرورش از یک سری ساختمانها و تشکیلات مختلف استفاده می شود و به هیچ وجه در قسمتی که مرغهای تخمی در آن پرورش داده شده است جوجه یکروزه نگاهداری نمی کنند . به همین ترتیب جوجه های جوان را در کنار جوجه های یکروزه در یک لانه پرورش نمی دهند . از نظر هدف پرورش لانه هایی که در مرغداری باید برای سنین مختلف در نظر گرفت عبارتند از :
▪ لانه مخصوص جوجه ها Brody house یا اطاق مادر . در این لانه ها جوجه یکروزه را تا ۸-۹ هفتگی نگاهداری می کنند .
همانطور که در مباحث قبل ذکر شد جوجه ها در چنین سنی به علت ناقص بودن دستگاه کنترل حرارت مرکزی بدن نمی توانند خود را گرم کنند از این رو احتیاج به حرارت مصنوعی دارند .
در ساختمان چنین لانه هائی باید کاملاً دقت شود تا حرارت مورد نیاز جوجه ها تامین شود و ضمنا تهویه به خوبی انجام گیرد . ممکن است این گونه لانه ها را به صورت انفرادی یا چند ردیفی وحتی چند طبقه ای ساخت ولی معمولا مرغداران به نوع انفرادی برای این منظور بیشتر از انواع دیگر علاقمندند ولی اگر نگاهداری جوجه ها در اشل و میزان وسیعی انجام می گردد . می توان از ساختمانهای ردیفی استفاده نمود .
لانه های مزبور در یک ردیف یا دو ردیف به طور سری و حتی در بعضی از مزارع به صورت صلیب ساخته می شود. ممکن است جوجه به وسیله دیوارهائی از توری سیمی از همدیگر جدا می شوند در هر قسمت ۵۰۰۰ – ۱۰۰۰۰ جوجه نگاهداری می گردد .
کف این لانه ها ممکن است از مواد ساختمانی یا از تور سیمی ساخته شده باشد .
در لانه های مخصوص نگاهداری جوجه ها از فضای گردش استفاده نمی شود و جوجه ها را به طور محبوس و محدود نگاهداری می کنند زیرا با این سیستم کنترل بهداشتی آسان تر است و خطر سرما خوردگی نیز در بین نیست از طرف دیگر خطر تجاوز پرندگان وحشی به خصوص کلاغ وجود ندارد در ساختمان این لانه ها باید دقت فراوانی نمود تا اشعه آفتاب به خوبی وارد لانه شود و تهویه آن نیز در فصول سرد و خنک کردن آن در فصول گرم به آسانی صورت گیرد . .
لانه مخصوص نیمچه ها و جوجه کبابی ها Broiler House – در بعضی مزارع معمولا بعد از ۶ هفتگی جوجه ها را به این لانه ها منتقل می کنند در این سن جوجه ها احتیاج به حرارت اضافی ندارند و حرارت معولی لانه (۲۲-۱۸) درجه برای آنها کافی است نیمچه ها را معمولا ۴-۶ هفته در این لانه نگاهداری می کنند و بعد از این مدت اگر منظور پرورش جوجه کبابی است آنها را به بازار یا کشتارگاه می فرستند و اگر منظور تهیه مرغهای تخمی است آنها را نزدیک به تخمگذاری به سالن دیگر منتقل می کنند .
این مرحله اغلب بین ۱-۳ ماه بسته به فصل و نژاد و طرز پرورش طول می کشد . بعد از پایان نگاهداری معمولاً باید لانه را کاملاً خالی و ضد عفونی کرد و سری های جدید را به آن منتقل نمود .
امروزه برای صرفه جوئی معمولا نیمچه ها را از اول تا هنگام تخمگذاری در یک لانه نگاهداری می کنند .
کف لانه نیز ممکن است از بستر یا از تورهای سیمی تشکیل شده باشد در بعضی از کشورها از قفس های بزرگ برای پرورش جوجه ها استفاده می شود که در هر قفس ۴۰-۵۰ نیمچه قرار می گیرد . این دسته از لانه ها نیز ممکن است به صورت مجزا ، ردیفی و حتی چند طبقه ای باشد .
▪ لانه های مخصوص نگاهداری مرغهای جوان – معمولا از ۱۲ هفتگی تا چند روز قبل از اینکه مرغ شروع به تخمگذاری کند مرغهای جوان (Pullet) را در لانه های مخصوص به نام لانه های انتظار نگاهداری می کند شرائط این لانه ها از نظر وسائل باید حد وسط لانه نیمچه ها و لانه مرغهای تخمی باشد .
در طی مدتی که مرغهای جوان در این لانه ها بسر می برند به مرور برای تخمگذاری آماده می شوند . این روش در بعضی از مزارع مرغ مادر متداول است .
معمولاً توقف مرغها در این لانه ها بسته به نژاد و فصل و چگونگی نگاهداری و شرائط تغذیه ۲-۴ ماه طول می کشد و به محض اینکه مرغها شروع به تخمگذاری کردند آنها را به لانه مخصوص مرغهای تخمگذار منتقل می کنند .
▪ لانه مرغهای تخمی – چون مرغها برای مدت طولانی در این لانه نگاهداری می شوند از این رو ساختمان این لانه ها باید از هر جهت خوب باشد .
شیوه ساختمان این لانه ها بستگی به سرمایه و سلیقه مرغدار دارد . عده کمی از مرغداران گله های خود را بر روی زمین و عده ای بر روی کف های توری و برخی در قفس های انفرادی نگاهداری می کنند از این رو طرز ساختمان و همچنین مصالح مورد نیاز احتیاج بسته به سلیقه و امکانات مرغدار متفاوت است . از نظر کلی ممکن است ساختمان لانه مرغهای تخمی باید کاملاً از لانه جوجه های کوچک همچنین از لانه پرندگان دیگر مانند بوقلمون و غاز و اردک و غیره دور باشد اگر منظور تهیه تخم است می توان از لانه های وسیع که تعداد زیادی مرغ در آن جا می گیرد استفاده کرد ولی اگر منظور تولید تخم مرغ جوجه کشی است و جفتگیری به صورت گله ای یا لانه ای است . لانه ها را به قسمت های کوچکتر تقسیم می کنند وتعدادی در حدود ۲۰۰ مرغ یا کمی بیشتر در آنها نگاهداری می کنند .
اگر مرغهای مادر در قفس های انفرادی نگاهداری می شوند برای به دست آوردن تخم مرغ جوجه کشی می توا ن از طریق تلقیح مصنوعی استفاده کرد .
در لانه مرغهای تخمی ممکن است گله را محبوس نگاهداری کرده پاره ای از مرغداران ترجیح می دهند فضای گردش در جلو لانه در اختیار مرغها قرار دهند . در طریقه کف های توری مرغها به طور محدود و محبوس نگاهداری می شوند . طریقه اخیر بهداشتی تر از طرق ذکر شده قبلی است ولی در عوض گران تر تمام می شود . به طور کلی در لانه مرغهای تخمی و در سیستم مختلف باید لانه را طوری ساخت که حداکثر نور و آفتاب وارد آن شود و از نظر تهویه نیز عمل به خوبی انجام گردد و با پیش بینی کردن پنجره های مناسب لانه را در زمستان گرم و در تابستان خنک نگاه داشت و به وسیله تهویه صحیح رطوبت لانه را به حداقل رساند .
سبک ساختمان .
از نظر چگونگی و طرز ساختمان لانه های مخصوص پرورش طیور ممکن است به صورت زیر ساخته شود .
الف) ساختمان ساده – این ساختمانها بسیار ساده و ارزان است و معمولا در مرغداری ها و مزارع کوچک بنا می شود سقف این ساختمان ها ممکن است مسطح یا شیب دار باشد اغلب شیب از جلو به عقب است و این طرز ساختمان سبب ورود بیشتر آفتاب در لانه می گردد .
در ضمن در هنگام بارندگی از جمع شدن آب و رطوبت در جلوی لانه جلوگیری می کنند در نواحی گرم و در سرزمین هائی که باران فراوان است برای جلوگیری از ورود آفتاب زیاد و نیز برای جلوگیری از ریزش قطرات باران به داخل لانه سقف را لبه دار می سازند .
در نواحی دیگر احتیاج به لبه نیست عرض چنین ساختمانهایی اغلب کم است و در حدود ۴-۵ متر می باشد .
اگر عرض بیشتر باشد احتیاج به ستون هائی در زیر سقف دارد از این رو گران تر تمام می شود .
طول این ساختمانها اغلب می باشد . اشکال مهم در چنین ساختمانهائی مسئله تهویه لانه می باشد و باید با احداث پنجره های تهویه ای کافی از این نظر رفع اشکال نمود .
ب) ساختمانهای دو سقفی- این تیپ ساختمانها اغلب دو سقفی می باشند . این امر از نظر تهویه و همچنین فضای حیاتی از انواع سابق بهتر است ولی در عین حال گران تر تمام می شود و از نظر اقتصادی برای مرغداران معمولی قابل توصیه نیست معمولا سقف اصلی لانه شیب دار و زاویه دار می باشد .
در زیر سقف اغلب سقف دیگری قرار دارد از فضای بین این دو سقف ممکن است برای انبار وسائل و غیره استفاده شود امتیاز اصلی اینگونه ساختمانها در این است که در تابستانها خنک و در زمستان ها گرم می باشد و تهویه به بهترین وجهی انجام می پذیرد . اغلب لانه های چند ردیفی و چند طبقه ای دارای چنین سقف هایی هستند .
سقف های مضاعف ممکن است به طور ساده ،‌زاویه دار و یا دارای پنجره های تهویه ای باشد .
معمولاً عرض این لانه ها بیشتر از لانه های قبلی است همچنین ارتفاع آنها نیز به خصوص در وسط لانه بیشتر از لانه های قبلی است اشکال مهم این سقف ها سرد بودن آنها در زمستان است ولی با استفاده از سقف های داخلی حصیری یا بوریا و یا حتی سقف هائی از تخته سه لا و سایر مواد عایق می توان رفع این نقیصه را نمود.
مصالح ساختمانی
معمولاً لانه طیور را کمتر دائمی می سازند . لانه های موقتی نیز از نظر بهداشتی مقرون به صرفه نیست از این رو لانه را اغلب نیمه دائمی می سازند در هلند معمولا لانه را بطور متوسط برای ۱۰-۱۵ سال در نظر می گیرند و طوری پیش بینی می کنند که پس از این مدت بتوان لانه را به آسانی جمع و لانه جدید را طبق تحقیقات و مطالعات جدید بنا نمود از این رو مصالح ساختمانی را باید طوری انتخاب کرد که بتوان پس از این مدت بدون اینکه زیان زیادی متوجه گردد آن را برچید و لانه جدید را از مصالح آن ساخت این مسئله از نظر اقتصادی بسیار مهم است و بایستی مورد توجه قرار گیرد . به همین دلیل امروزه در ایران از لانه های سوله استفاده می شود . مصالحی که در لانه مرغداری ممکن است مورد استفاده قرار گیرد بسته به محل و موقعیت فرق دارد ولی باید موادی برای این منظور انتخاب شود که تهیه آن آسان و ارزان و از نظر بهداشتی و ساختمان مطمئن باشد برای این منظور می توان از مواد زیر استفاده نمود :
الف) چوب- در بعضی کشورهای اروپائی چوب یکی از متداولترین مصالح برای ساختمانهای پرورش طیور است . زیرا :
اولاً ) در همه جا تهیه آن امکان پذیر است .
ثانیاً) نسبتا ارزان تر از مصالح دیگر است .
ثالثاً) از نظر حمل و کار گذاشتن آسان است زیرا کار گذاشتن آن احتیاج به تخصص ندارد بلکه اشخاص عادی نیز می توانند به سهولت آن را کار بگذارند به خصوص اغلب در کشورهای اروپائی تیرهای چوبی را بر حسب اندازه و سلیقه می توان به کارخانه های چوب بری سفارش داد و با کمال آسانی آنها را با هم پیچ نمود .
رابعاً ) از چوب در تمام شرائط جغرافیایی چه در آب و هوای بسیار سرد و یخبندان و چه در آب و هوای گرم و سوزان به خوبی می توان استفاده کرد زیرا چوب در تابستان خنک و در زمستان گرم است و از نظر جلوگیری از تغییرات حرارت و رطوبت چوب ماده بسیار خوبی محسوب می شود و از نظر عایق بودن نیز بسیار عالی است همچنین از نظر دوام و سرمایه نهائی قابل توجه است زیرا پس از چند سال به آسانی می توان لانه را برچید و از چوب های باقیمانده برای ساختن لانه جدید یا منظورهای دیگر استفاده کرد . دوام چوب نیز اگر خوب تهیه شود بسیار زیاد است به طوری که امروزه در اغلب نقاط باستانی و به خصوص تخت جمشید درهای چوبی که بیش از دو هزار سال عمر داشته یافته اند بدون اینکه گذشت زمان و عوامل طبیعی آثار سوئی در آنها ظاهر کرده باشد .
از طرف دیگر هر گونه خرابی و خسارات چوب را می توان به سهولت توسط یک نجار عادی یا خود مرغدار بر طرف نمود و احتیاج به مخارج زیادی برای نگاهداری ساختمانهای چوبی نیست . نوع چوب نیز بسته به اینکه از چه درخت و از چه جنسی تهیه شده باشد متفاوت است به طور کلی باید چوب هائی تهیه کرد که اولاً دارای دوام و مقاومت و ثانیاً سبک و خوش رنگ باشد .
معمولاً در ساختمانهای چوبی پی ساختمان باید از مصالح دائمی و محکم مانند آجر و بتون و حداقل نیم یا یک متر از دیواره نیز از مواد مزبور باشند تا ضدعفونی و شعله دادن آن آسان باشد .
چوب ها را معمولاًُ بایستی با رنگ های رطوبت ناپذیر و قابل شستشو رنگ آمیزی نمود و بعضی اوقات نیز روغن های مخصوص به آنها می مالند که سبب مقاومت و محکم شدن آن گردد .
جدار بیرونی ساختمانهای چوبی باید طوری ساخته شود که از عوامل خارج به خصوص باران محفوظ باشد . اگر لانه های دو جدار ساخته شود از نظر عایق بودن به مراتب بهتر است .
لانه های چوبی احتیاج به رنگ آمیزی مکرر دارند و در غیر اینصورت به زودی موریانه و رطوبت آن را از بین می برد و معایبی که برای ساختمانهای چوبی در نظر می گیرند عبارتست از :
۱) از نظر نفوذ حشرات موذی مانند کنه و موش زیاد مطمئن نیست .
۲) از نظر آتش سوزی و سوانح بیشتر در معرض خطر است .
ب) ساختمانهای سنگی – در نواحی کوهستانی که سنگ فراوان است می توان از سنگ برای ساختن لانه ها استفاده نمود ولی در اطراف شهرها ساختن چنین لانه هائی متداول نیست زیرا سنک گران تهیه می شود و در ضمن سبب سنگینی ساختمان می گردد .لانه های سنگی اغلب کوچک و روستائی است .
ج) آجر – اگر بخواهند لانه را به مدت بسیار طولانی بسازند آجر ارزان ترین مصالح بشمار می رود در شرائط ایران حتی از چوب هم ارزان تر است . و اگر سقف از تیر آهن و ایرانیت انتخاب گردد لانه بسیار خوبی خواهد شد . در ایران و به خصوص در اطراف تهران ساختمانهای آجری بیشنر مورد توجه مرغداران است تهیه آن آسان است .اگر قطر دیوارها مناسب انتخاب شود در تابستانها نیز خنک و در زمستان به حد کافی گرم خواهد بود .
آجرهای مجوف از نظر عایق بودن بهتر از آجرهای توپر است ولی گران تر است . برای رفع این اشکال می توان دیوارها را کمتر گرفت . برای اینکه لانه بهتر عایق باشد در اروپا اغلب یک فضای خالی در بین دو ردیف آجر قرار می دهند تا بدین وسیله با ایزولاسیون هوائی عملا عایق سازی به عمل آید . اگر لانه های آجری خوب بنا شده باشد ضد عفونی کردن آن آسان است و از نظر مبارزه با موش و حشرات نیز مطمئن می باشد از نظر خطرات آتش سوزی نیز ساختمانهای آجری مطمئن تر است .
د) ساختمانهای فلزی – اینگونه ساختمانها اخیراً به وسیله بعضی کمپانی های ساختمانی ساخته می شود و به خصوص بیشتر برای پرورش جوجه کبابی ها به کار می رود دیوارها ممکن است از آلومینیوم یا اوراق آهن موج دار (حلبی) و یا ایرانیت باشد . حتی در بعضی از مزارع از داربست های آهنی برای اسکلت ساختمان استفاده می شود.
این ساختمانها اگر از دیوار ساده تشکیل شده باشد در زمستانها سرد و در تابستانها گرم می شود برای رفع این اشکال اغلب دیوارها را مضاعف می سازند و مواد عایق در بین آنها قرار می دهند . همانطور که گفته شد برای نگاهداری جوجه کبابی هاکه درون قفس نگاهداری می شوند از این ساختمان استفاده می گردد در زمستان دیوارها را نصب و در تابستان آنها را بر می دارند و از توری سیمی ساده استفاده می کنند .
این لانه ها اغلب کمی گران است ولی به آسانی تمیز و ضد عفونی می شوند و خطر آتش سوزی در آن کم است، و از همه مهمتر قابل انتقال و پیاده کردن است .
ه) بلوکهای سیمانی – در نقاطی مانند شمال ایران که تهیه آجر مشکل و حتی گران است می توان از بلوکـهای سیمانی به خوبی استفاده نمود .
معمـولاً از بلوک سیمـانی باید برای ساختن لانه های دائمی استفاده کرد بلوکهای سیمانی اغلب چون مجوف است از نظر عایق بودن نیز مناسب می باشد .
و) سمنت و بتون آرمه – اینگونه ساختمانها در ایران برای مرغداری کمتر ساخته می شود زیرا گران تر از انواع دیگر است ولی اخیرا در بعضی ار بنگاههای دولتی و تجارتی از این گونه ساختمانها استفاده شده است .
در کشورهای اروپائی مرغداران به خصوص به اینگونه ساختمانها توجه زیادی دارند حرارت در اینگونه ساختمانها کمتر از بین می رود و گرم کردن لانه در زمستان به خوبی انجام می گیرد . موش و حشرات موذی به سختی می توانند در آن نفوذ کنند از طرفی ضد عفونی کردن آنها نیز آسان است .
خطر آتش سوزی در آن کم ، از نظر بهداشتی به خصوص از نظر جلوگیری از رطوبت بسیار مطمئن هستند اینگونه ساختمانها به خصوص برای لانه های دائمی دارای مزایای بسیاری است ولی تنها عیب آن گران بودن آن است .
احداث سالن مرغداری وتاسیسات آن
در رابطه با ساختمان مرغداری توجه به پنج فاکتور مهم است :
1 - دائمی یا موقتی بودن لانه
2 - اندازه ساختمان
الف:انفرادی
ب:ردیفی
پ:چند ردیفی
3 - ساختمان از نظر پرورش
4 - شکل از نظر پرورش
5 - مصالح ساختمانی
ساختمان مرغداری را نباید برای استفاده طولانی در نظر گرفت بلکه باید طوری ساخت که حداکثر پس از 10 تا 15 سال بتوان تغییراتی همراه با پیشرفتهای روزمره درامورساختمانی درآن به عمل آورد . در هلند عقیده بر این است لانه را برای مدتی حدود 10 سال ساخت تا پس از این مدت بدون این که خسارت زیادی
بر مرغداری وارد آید بتوان آن خراب کرد وبا مصا لح باقیمانده لانه جدیدی طبق اصول وقواعد روز بنا نمود
ساختمان مرغداری از نظر پرورش شامل :

1- ساختمان مرغ مادر (چه مرغ مادر گوشتی چه تخمی)
2- ساختمان انکو باسیون
3- ساختمان پرورشی جهت جوجهای گوشتی
ساختمانهای مرغداری از نظر طراحی شامل :
1- مرغداری گوشتی :
الف: سیستم باز
ب:سیستم بسته
2- مرغ مادر:
الف : سیستم باز ب : سیستم بسته
سیستم بسته : الف: سیستم قفس ب : سیستم بستر
3-ساختمان انکوباسیون
جدا از نوع پرورش ونوع ساختمان که تقسیم بندی شدبسته به نوع منطقه وشرایط آب وهوایی طراحی ساختما ن متفاوت است یعنی اینکه نوع مصالح مورد استفاده متفاوت است بسته به میزان سرمایه گزاری نیز در انتخاب نوع مصالح دخیل است چنانچه در مناطق شمال کشور وبسیاری از کشورهااز چوب بیشتر استفاده می شود جدایی از تفکیک موارد بالا جهت تهیه ساختمان مرغداری از هر نوع که باشد طراحی آن در مناطق ایران به شرح زیر است :
شکل ساختما ن : .
ساختمان را ممکن به اشکال ، ساده ودوسقفی ساخت . در نوع ساده که بیشتر در مرغداری های کوچک عمل می شود ازیک سقف مسطح ویا شیبدار استفاده می شود شیب از جلو به عقب است واینکار هم سبب گرفتن نور بیشتری می گردد وهم آب باران در جلوی ساختمان جمع نمی شود . در ساختمان دو سقفی ، تهویه بخوبی صورت گرفته سقف اصلی شیب دار است وفضای بین سقف اول ودوم بعنوان انبار می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
مصا لح ساختمانی :
شامل چوب وآجروسیمان وبلوک وهمچنین ورقهای فلزی وآ لومنیوم و یا ایرانیت ، البته استفاده ازهرکدام از این مصالح دارای معایب ومزایایی است .
ساختمانهای اداری ومسکونی باید در مدخل فارم احداث شوند . اولین قدم در احداث واحد مرغداری محل مزرعه است و باید به نحوی انتخاب شود که با سایر مراکز پرورش فاصله داشته باشد البته با توجه به اینکه بیماریهای مثل نیوکاسل و برونشیت از مسافتهای بسیاردور و از طریق مواد به راحتی منتقل می شودوبعضی ازعوامل بیماری زا مثل MG از طریق تماس مستقیم و توسط انسان ویا مواد مختلف منتقل
می شود. درمناطقی مثل شمال کشور که رطوبت نسبی زیاد است وامکان استفاده از سیستم خنک کننده تبخیری موجود نیست سیستم آشیانه های باز توصیه می گردد .
عملیات ساختمانی :
پی ساختمان در صورت دائمی بودن ساختمان باید به پی آن توجه زیادی نمود. تا بدین وسیله رطوبت لانه را به حداقل رساند. و ضد عفونی در آن به خوبی صورت گیرد. در کشورهای اروپایی و آمریکایی در لانه های دائمی برای پی از کانگریت یا سمنت استفاده می گردد .در ایران برای پی و پایه های ساختمان از شفته (مخلوط آهک،خاک، سنگ . آب) استفاده می کنند. عمق پی 15 تا 60 سانتیمتر، و عرض آن حداقل دو برابر عرض دیوار باید باشد. پی حداقل 40 سانتیمتر از سطح خاک بالاتر باشد تا رطوبت نتواند به آسانی در لانه نفوذ کند .کف باید طوری باشد که به هر طریق از نفوذ رطوبت زیرین جلوگیری نماید کف بایستی قابل شستشو باشد وبتوان آن را ضد عفونی کرد . از زمین طبیعی به عنوان کف جایگاه نمی توان استفاده کرد .کف جایگاه باید حداقل 25 الی 30 سانتیمتر از کف زمین بلندتر باشد تا از خشک بودن لانه اطمینان حاصل کنیم . کف ها امروزه به دو صورت ساخته می شوند :
1- کف توری : کف توری در ایران زیاد معمول نیست . در اسرائیل و آمریکا و کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می گیرد . حدود یک متربلندتراز کف اصلی تور سیمی یا پرده های چوبی نصب می شود . از محاسن این روش مرغ ها برروی فضولات خود قرار نمی گیرند . از نظر بهداشتی بسیار مناسب اماگرانقیمت است.
2-کف معمولی : این کف ها رامی توان بدون استفاده از مصالح ساختمانی یا با استفاده از مصالح ساختمانی بنا نمود . بدون استفاده از مصالح ساختمانی فقط در لانه های موقتی به کار می رود.
در ساختن کف می توان از مصالحی چون کف سیمان، کف چوب، کف آجر استفاده نمود .
رایجترین کف در ایران به شرح زیر است :
20 سانتیمتر از سطح زمین را شن ریزی می کنند . و آن را باید خوب کو بید و طبقه ای ا ز بتون به ضخامت 8 تا 10 سانتیمتر کشید بعد عایق بندی یا قیروگونی کرددر آخر لا یه ای به ضخامت 4 تا5 سانتیمترسیمان بر روی قیر گونی کشید .
دیوار ساختمان:
بسته به نوع وشکل ساختمان دیوارها فرق می کند . معمولاً دیوار ساختمانهای انفرادی ساده وکوتاه وارتفاع در ساختمانهای چند ردیفی وآنهایی که دارای سقف دوگانه هستند بلندتر است ارتفاع در ضلع جنوبی بلندتر از شمالی است در داخل لانه نیز از یک سری دیوارهای کوتاه به منظور جدا سازی قسمتهای مختلف استفاده می کنند ، این دیوارها به طور معمول از تورهای سیمی ساخته می شود ..
دو نوع از دیوارهای مناسب در مرغداری :
1-استفاده از بلوکهای سیمانی توخالی 24 سانتیمتر طرف داخل بلوکها را توسط ورقهای پرس شده واز کاه به ضخامت 5 سانتیمتر پوشانده توسط میخ به دیوار چسبانده از سطح زمین تاارتفاع یک متری سیمان کاری نموده وبقیه را گچ کاری می کنند طرف خارجی را برای جلوگیری از نفوذ باران سیمانکاری می کنند .
2- استفاده از آجر معمولی وعایق کاری نمودن همچنین استفاده از ورقهای آلومنیوم یا نئوپان رنگ شده استفاده کنند وطرف بیرون را سیمان کاری کنند .
سقف:
با توجه به امکان تبادل سریع حرارتی در سقف آشیانه های مرغداری باید سعی در عایق کاری این قسمت از ساختمان نمود .
سقف دارای انواع زیر است :
سقف ساده ، سقف شیبدار ، سقف شیبدار با زاویه مساوی ، سقف شیبدار با زاویه نا مساوی .
دروپنجره:
درها از نظر اندازه باید بزرگ نباشند . حداقل یک متر پهنا ودو متر بلندی داشته باشند . تعداد پنجره ها را باید حداقل گرفت ، در مناطق سردسیر باید از چوب استفاده کرد و درمناطق خیلی سرد بهتر است پنجره ها دوبل باشند . مساحت پنجره تابعی از سطح آشیانه است به متوسط20/1 تا 25/1 سطح آشیانه به پنجره اختصاص می یابد . پنجره هرچه به کف نزدیک تر باشد آفتاب بیشتری به کف خواهد تابید در مناطق سردسیر برای حداکثر استفاده از نور وگرما پنجره ها را باید حتی المکان به کف نزدیک کرد . البته پیشنهاد می شود که با توجه به هزینه ها و مسائلی چون ، تنظیم نور سالن ، جلوگیری از ورود آلودگی به داخل سالن و . . . از سیتم ویندولس (بدون پنجره ) استفاده شود . .
ارتفاع سالن در مناطق سردسیر 4/2 متر و در مناطق گرمسیر 3 متر باید باشد .

راهنمای پاکسازی و شستشو و طریقه ضد عفونی مرغداری
شستشو و ضدعفونی کردن سالن های مرغداری
۱) تخلیه کود حاصل و حمل و نقل آن با توجه به دستورالعمل (بخشنامه شماره ۲۹۷۷۱-۹/۷/ ۷۴ ) سازمان دامپزشکی کشور باید انجام پذیرد . .
۲) پاکسازی سالن ها در محوطه مرغداری از بقایای کود و پر و لاشه و سایر بقایای آلودکننده از دور قبل صورت پذیرد .
۳) کلیه تجهیزات و لوازم از قبیل دانخوری ، آبخوری و غیره ...... از سالن ها خارج و جهت شستشو و ضدعفونی به محوطه خارج از سالن منتقل شود .
۴) با استفاده از آب گرم (با فشار قوی ) کلیه قسمتهای سالن ها از قبیل کف – سطوح داخلی و خارجی دیوارهای سالن – پشت بام و سایر تاسیسات (کارخانه تهیه دان – انبار ها – دفتر کار – اتاق نگهبانی و .......) در مرغداری از کود – پر – و گرد و خاک کاملا پاکیزه شود .
۵) شستشوی بعدی با استفاده از دیتر جنت ها (صابون مایع – محلول های پاک کننده و .......) انجام گیرد و سپس با آب گرم و فشار مناسب کلیه قسمتها پاکیزه شود .
۶) تعمیر و مرمت هر گونه منفذ و برطرف کردن خرابی های موجود در سطح سالن ها و سایر تاسیسات رفع پارگی های توری پنجره ها در این مرحله الزامیست .
۷) شعله دادن مف و دیوارهای سالن از داخل و خارج تا ارتفاع ۵/۱متر .
۸) ضدعفونی کلیه سطوح (کف – سقف – دیوارها – پشت بام ) .
۹) نظافت و ضدعفونی سیستم تهویه و سیستم های برق با توجه به بند ۷.
۱۰) لایروبی و شستشو و ضدعفونی سیستم فاضلاب با توجه به بند ۷ .
۱۱) پس از پایان مرحله ۹ کلیه درب ها و پنجره های سالن ها و ایر تاسیسات تا ضد عفونی نهایی پس از نصب لوازم و تجهیزات از ورود احتمالی موش و باید بسته شوند تا یا افراد غیر مسئول باید بسته نگهداشته شود .
شستشو و ضدعفونی لوازم و تجهیزات .
▪ کلیه لوازم و تجهیزات مرغداری از قبیل دانخوری و آبخوری و آنهایی که قابل شستشو می باشند به خارج از سالن ها منتقل شود و باید در مرحله اول در آب گرم غوطه ور گردند .
▪ لوازم فوق را مجددا با آب گرم و برس شسته و سپس با ماده ضدعفونی کننده موثر به مدت دوساعت غوطه ور و ضد عفونی گردند و متعاقبا با آب تمیز آب کشیده شود .
پاکسازی و شستشو و ضد عفونی .محوطه
▪ سطوح آسفالته و بتونی محوطه مرغداری پس از شستشو سالن ها با آب فشار قوی باید کاملا تمیز شود .
▪ کلیه سطوح مطرح شده در مرحله ۱ و همچنین سطوح خاکی و ....... باید شعله داده شوند .
▪ اسپری ماده ضد عفونی کننده با توجه به مواد ضدعفونی کننده موثر مندرج در جداول برروی سطوح اعم از آسفالت شده و بتونی و شنی و خاکی الزامیست .
▪ آهک پاشی سطوح غیر قابل شستشو محوطه نرغداری پس از انتقال لوازم و تجهیزات مرغداری به داخل سالن ها با آب آهک تازه انجام پذیرد.
▪ تامین محلول ضدعفونی در مدخل درب ورودی اداری و سالن ها پس از شستشو و ضد عفونی سالن ها الزامیست .
شستشو و ضد عفونی شبکه آبرسانی
▪ کلیه شبکه آبرسانی محتوی آب آشامیدنی طیور تخلیه و لایروبی و شستشو و تمیز شود .
▪ مخازن و لوله ها با محل ضدعفونی کننده پر گردیده و پس از ۲۴ ساعت محلول تخلیه و سپس سیستم با آب تمیز شستشو داده شود .
استفاده از فرمالین جهت ضد عفونی
▪ استفاده از لباس کار – ماسک و دستکش .مناسب در زمان استفاده از فرمالین ضروری است .
▪ قبل از شروع استفاده از فرمالین باید کلیه پنجره ها و هواکش ها و کلیه نقاطی که امکان خروج گاز از آنها وجود دارد بسته شوند .
▪ پس از قرار دادن کلیه وسایل و تجهیزات و ملزومات مورد نیاز دوره پرورش در داخل سالن ها نسبت به توزیع بستر مناسب و سالم به نحوی که در مسیر رفت و آمد قرار نگرفته باشد اقدام و متعاقبا نسبت به گاز دادن اقدام شود .
▪ در صورتی که جهت ضدعفونی سالن ها از ترکیب پرمنگنات و فرمالین استفاده شود به میزان حداقل ۱۰ گرم پرمنگنات و ۲۰ سانتی متر مکعب فرمالین برای هر متر مکعب لازم می باشد . حداقل درجه حرارت سالن کمتر از ۲۵ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۶۵ درصد باشد .